Türkiye’de bankacılığın tarihsel gelişimi

5 / 18

Osmanlı devletinde çeşitli banka kurma denemeleri olsa da, ilk banka 1845 yılında J.Alleon ve T.Baltazzi isimli iki bankerin 2 milyonluk devlet desteği ile Sterlin kurunu 110 kuruşta tutma görevini üstlenmeleriyle başladı. 1847 yılında kaimelerin değerini istikrarlı tutmak üzere Galata bankerleri ile işbirliği içinde Dersaadet Bankası, Banque de Constantinople sermayesiz kuruldu. Gerekli kaynağı dış borçlarla karşıladı ancak 1848 mali krizi bankaya ağır darbe indirince ve 1852 yılında tasfiye edildi. Banka kurma faaliyetleri 1856 yılında ticari alanda Osmanlı Bankası’nın kurulmasıyla devam etti. Ardından, 1860 yılında İttihad-ı Mali faaliyete başlamadan feshedildi. Banque de Turqui kuruldu. Para ve kur değerindeki istikrarsızlığı gidermek ve devletin kısa vadeli finansman gereksinimlerini karşılamak üzere 30 yıl süreli emisyon ve kısa vadeli işlemler yapma ve dış borç ödemelerinin banka üzerinden yapılması imtiyazları ile 1863 yılında Bank-ı Osmani-ı Şahane (The OttomanBank) İngiliz-Fransız ortaklığı olarak faaliyete başladı. Bankanın merkezi İstanbul idi, ancak idare merkezi Londra ve Paris’te bulunan komisyonların elindeydi. Banka, Birinci Dünya Savaşı’na kadar Osmanlı devlet tahvilleri piyasasında öncü konumdaydı. Banka, cari veyatırım bankacılığını ön plana alarak 80 şube açtı. 1880 li yıllarda Banka’nın % 80’den fazlasıFransızların eline geçti ve banka Fransız sermayesinin Osmanlı ekonomisindeki yatırımlarını destekledi. Osmanlı Bankası Osmanlı devletinin kısa vadeli kredi ihtiyacını karşılamak üzerekurulsa da, borç ödemeleri, isyanlar, savaşlar ve ivedi gereksinimler Osmanlı yöneticilerinin sık sık bankerlerden borçlanmasına yol açıyor, bu durum mali karışıklığı artırıyor, sorunu içinden çıkılmaz bir hale sokuyordu. Galata bankerlerine dış borçlanma sürecine girilmesiyle kârlı bir iş alanı açılmıştı. Banker Zarifi, banker Kamando, banker Baltazzi, vb. gibi bankerler yabancı ortaklarla birlikte bankalar kurdular (Hulkiender, 2003). Devletin borçlanma ihtiyacı bu bankaların ana faaliyet alanı idi. 1872 yılına kadar Şirketi Umumiye-i Osmaniye Bankası,Şirketi Maliye-i Osmaniye Bankası, İtibar-ı Umumi Osmani Şirketi, Avusturya Osmanlı Bankası, Avusturya Türk Bankası, İkinci İstanbul Bankası, Kambiyo ve Esham Şirketi Umumiyesi (1872) gibi bankalar kuruldu.Düyun-u Umumiye İdaresi kurulduktan sonra yabancı sermaye akımı ve dışarıya artık aktarımı hızlanmış, doğrudan yatırımları desteklemek üzere çeşitli ülkeler Osmanlı devletinde banka kurmuştu. Özellikle, emperyalist ülkeler arasındaki rekabetin artması bu süreci hızlandırmış, her ülkenin kendi sermayesini destekleyen bankalar ortaya çıkmıştı. 1906 yılında Deutsche Bank Osmanlı devletinde şube açarak Alman sermayesini destekledi ve diğer ülkelerle rekabete girişti. Fransız sermayesi, 1875 yılında Credit Lyonnais’ı kurmuştu.