Türkiye’de bankacılığın tarihsel gelişimi

7 / 18

2. Cumhuriyet Döneminde Bankacılık

Cumhuriyet döneminde yeni oluşan sınırlara göre ulusal bir ekonomi ve piyasa oluşturma amacı çerçevesinde finansal alanda birçok düzenlemeler yapıldı. Kamu maliyesi ve para sisteminde istikrar ve güveni sağlayacak, mali disiplini kuracak düzenlemeler yapıldı.Denk Bütçe-Sağlam Para politikası bu temelde değerlendirilebilir. Ulusal bankacılık hareketi 1920 li yıllarda devletin öncülüğünde kurulan bankalarla ve yerel bankalarla gelişti. 1923 İzmir İktisat Kongre’sinde tüccar kesiminin istediği ana ticaret bankası olarak İş Bankası(1924) hem ticari hem de sanayi kredisi veren ve doğrudan yatırımlar yapan karma bir banka olarak kuruldu. Emlak Eytam Bankası(1927) Ankara kentinin imarını üstlenmişti. 1920li yıllarda ekonomide artan ithalat talebi dış krediye olan talebi artırmış, yabancı bankalar Türkiye’de 6 yeni şube açmıştı. 1925 yılında ilk yatırım bankası olarak kabul edebileceğimiz Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası Ticaret Bakanlığı’na bağlı olarak Anonim Şirket olarak kuruldu. Bankanın amacı işletmeleri yönetmek, sanayi işletmelerinin kurulmasını sağlamak,kurulacak sanayi işletmelerine kredi vermek ve iştirak etmek, madencilik ve sanayi sektörlerinde bu görevleri yerine getirmekti. Banka’nın tahvil çıkarma ve yatırım bankacılığında olmayan mevduat toplama yetkisi olduğu gibi, sermaye piyasasını geliştirmek gibi bir görevi de vardı. Banka, sınırlı kaynaklarını devletçe sağlanan mali yardımlardan veişlettiği fabrikaların kârlarından sağlamış, yetersiz kaynakları nedeniyle yatırım yapacaklara kredi verememişti (Şahinkaya, 1999). Banka, 1932 yılında Türkiye Sanayi ve Kredi Bankası'na devredilmişti. 1923 ve 1933 yılları arasında tek şubeli yerel bankaların sayısı 29 idi. Bu bankaların bir bölümü yerel tüccar, toprak sahipleri ile o yörenin milletvekilinin kurduğu bankalardı;örneğin, Aksaray Halk İktisat Bankası, Niğde Çiftçi ve Tüccar Bankası gibi. Bazı yerel bankalar uzun ömürlü olmuş 1980 li yıllarda ulusal bankalar haline dönüştürülmüşlerdi.

İstanbul Esnaf Bankası, Akhisar Tütüncüler bankası 1988 yılında Tütüncüler bankası, BorEsnaf Bankası. Kocaeli Bankası(Türk Ekonomi Bankası), İzmir Esnaf ve Ahali Bankası(Egebank), Denizli İktisat bankası (İktisat bankası) olmuştur. Türkiye’de Cumhuriyetin kuruluş yılında 22 ulusal 13 yabancı banka olmak üzere toplam 35 banka bulunuyordu şube sayısı 439 idi. 1923 yılında yabancı bankalar mevduatın yarısını ellerinde tutuyordu. 1930 yılında ulusal banka sayısı 44 e yükselmiş, ulusal bankaların toplam mevduattaki payı % 80’e çıkmıştı. 1929 Kriziyle birlikte tüm dünyayı saran küçülme, içe kapanma politikaları Türkiye ekonomisini de etkilemiş, dış ticaret azalmış, fiyatlar düşmüş, milli gelir daralmış, devlet bütçesi küçülmüştü, daralmayla birlikte banka tasfiyeleri hızlanmış 1932-45 yılları arasında banka sayısı 60 tan 40 a inmişti. Bankalar Konsorsiyumu oluşturulmuş, bir taraftan da Merkez Bankası kurma hazırlıkları sürdürülmüştü. Merkez Bankası 1930 yılında kurulmuş, 24 Mayıs 1930 tarihinde kurulan Bankalar Konsorsiyumu Merkez Bankası açılana kadar(1932)faaliyetini sürdürmüştü. Konsorsiyum Maliye Vekâleti ve 13 bankanın katılımıyla kurulmuş,döviz alım satımı yaparak piyasayı düzenleyerek TL nin değerini belirli dar sınırlar içinde tutmuş, kambiyo kontrol rejimine geçmişti (Boratav, 1982). 1930 yılında 15 milyon lira sermaye ile Merkez Bankası kurulmuştu.1929 Krizi’nin bir diğer etkisi de iktisat politikası üzerinde olmuştur. Tüm dünya daotarşik ekonomiler yaygınlaşmış, devletin ekonomideki müdahalesi artmıştı. Türkiye’de krizle birlikte devletin ekonomide müdahale olanakları artmış, dış ticarette, mali alanda ve fiyatlar üzerinde geniş çaplı düzenlemelere gidilmişti. Bu politika 1932 yılından itibaren devletçilik politikası olarak ekonomiye devletin doğrudan müdahalesi anlamına gelen sanayi planları ile devam etti. Sanayi politikası temelinde ihtisas-yatırım bankacılığı gelişti, bu amaçla kamu bankaları kuruldu. Sanayileşme alanında 1932 yılında getirilen düzenlemeyegöre Sanayi Ofisi ve Sanayi ve Kredi Bankası kurulmuştu. Sanayi Ofisi yatırımları yapacak,Sanayi ve Kredi Bankası finansman fonksiyonunu üstlenecekti. Banka küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerine kredi vermek için kurulduysa da faaliyete geçemeden, düzenlemelerin aşırı müdahaleci bulunması nedeniyle 1933 yılında kurulan yatırım ve finansman fonksiyonlarının birleştirildiği Sümerbank’a devredilmişti. Birinci Beş Yıllık Sanayi lanı’nda sanayi yatırımlarını gerçekleştirme görevinin yanı sıra Sümerbank; kuruculuk,işletmecilik ve sanayiye kredi verme gibi işlevlere sahip olmuştu. Etibank madenlerin işletilmesi, enerji üretimi ve dağıtımı konusunu düzenlemek amacıyla kurulmuştu, ancak bu bankalar yatırım bankası işlevlerini yerine getirmek yerine daha çok işletme bankaları olmuştu.