Mehmet Bingöl [email protected]

Ücret gelirlerinde vergi beyanı ve iade alma hakkı

Gelir Vergisi Kanunu’na göre; 2023 yılında elde edilen ücret gelirinin toplamı (=matrah tutarı) 1.900.000 TL’yi geçmesi halinde Mart ayı içinde Gelir Vergisi beyanname verilmesi gerekmektedir. (2024 yılında elde edilecek ücretler için beyan haddi 3.000.000 TL’dir.) [1].

Yapılacak beyan ile yıl içinde şirketçe yapılan vergi kesintilerinden dolayı ilave bir vergi çıkması söz konusu olmasa da cezalı bir durumla karşılaşmamak için Gelir Vergisi beyannamesinin verilmesi mevzuat gereğidir.

Aslında beyanname vermenin faydası, avantajı var. Zira mevzuata göre “eğitim, sağlık, özel sigorta” gibi bazı kişisel harcamaların yıllık beyannamede düşülme imkânı olduğundan “vergi iadesi alma hakkı” doğmaktadır. Başka deyişle bu beyanname; “vergi ödeme beyannamesi” değil, tam tersine Vergi Dairesi’nin size “iade yapma” beyannamesidir.

Düzenlemeye göre, 2023 yılında ücret geliri elde eden kişilerin;

- Tek işverenden elde ettikleri ücret gelirleri toplamının 1.900.000 TL’yı aşması veya

- Birden fazla işverenden aldıkları ücretler toplamının 1.900.000 TL’yı aşması,

Halinde, söz konusu ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekir. 2023 yılında yıllık ücret (matrah) toplamı 1.900.000 TL’yi aşmadığı takdirde beyanname verilmesi söz konusu değildir.

Öte yandan mevzuattaki diğer bir kurala göre; aynı yıl içinde birden fazla işverenden alınan ücretler toplamı gelir vergisi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2023 yılı için 1.900.000.-TL) aşmamakla birlikte, birinciden sonraki işverenden alınan ücretler toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2023 yılı için 150.000.-TL) aşması halinde de gelir vergisi beyannamesi verme zorunluğu vardır. Özellikle yıl içinde iş değiştirenler buna dikkat etmelidir.

Beyan sınırının belirlenmesinde, ücretlerin yılsonundaki matrahları toplamı dikkate alınır. Başka deyişle brüt ücret geliri değil, düzenlenen bordrolardaki vergi matrahı toplamı esastır. (Aralık ayı bordrosundaki kümülatif yıllık vergi matrahı tutarı.)

Belirtmek gerekir ki; ücret gelirlerinin beyana tabi olma durumu kendi içinde değerlendirilmekte ve diğer gelirlerin bulunması halinde (Örneğin; kira, kar payı, gayrimenkul satış kazancı vb gibi) bu gelirler yıllık beyan sınırı hesaplamasına dâhil edilmemektedir. Başka deyişle diğer gelirlerin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde ücret gelirleri toplamı yıllık beyan haddi hesaplamasında dikkate alınmamaktadır. Dolayısıyla bu açıdan olumsuz bir etki yoktur.

Örnek 1:

- Tek işyerinden alınmış ücret                    : 2.200.000 TL

- İşyeri kirası (brüt)                                       :   140.000 TL

Ücret geliri 1.900.000 TL’yi geçtiğinden ücret geliri için yıllık beyanname verilecektir. Ancak işyeri kira tutarı (kiracı tarafından yapılan stopaj öncesi tutar) yıllık beyan haddini (2023 yılı beyan sınırı 150.000 TL) geçmediğinden yıllık beyannameye dâhil edilmeyecektir.

Örnek 2:

- Tek işyerinden alınmış ücret:        : 2.950.000 TL

- Konut kirası                         :    120.000 TL

Konut kira geliri stopaja tabi olmadığından yıllık beyan haddini aşmasa da (%15 götürü gider veya gerçek gider esasındaki giderler düşüldükten sonraki kısım) beyana tabidir. Ücret geliri de 1.900.000 TL’yi geçtiğinden yıllık beyannameye dâhil edilecektir.

Bu beyannamede “konut kira geliri”, “ücret” ile birlikte beyan edildiği için artan matrah sebebiyle daha yüksek vergi oranı ile vergilendirilmiş olacaktır.

Görüldüğü üzere ücretlerden bağımsız olarak beyana tabi diğer gelirler varsa (Örneğin: Eurobond faizi, konut kira geliri, kar payı gelirleri, arsa satış karı gibi) ücretin de beyana dâhil edilmesi sebebiyle toplam matrah arttığından yüksek gelir vergisi oranına ulaşılmakta (%40) ve ödenecek vergi artmaktadır. Bunu da ücret beyanının olumsuz bir etkisi olarak not etmek gerekir.

Örnek 3:

- X işyerinden alınmış ücret            : 950.000 TL

- Y işyerinden alınmış ücret            : 350.000 TL

- Eurobond faizi                                : 140.000 TL

İkinci işverenden alınan ücret 150.000 TL’yı geçtiği için ücret gelirleri nedeniyle yıllık beyanname verilecektir.

Ancak Eurobond faizi yıllık beyan haddini (ücret geliri bu hesaplamada dikkate alınmaz) geçmediğinden beyannameye dâhil edilmeyecektir.

Vergi iade hakkı:

Ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmesi durumunda; yukarıda da söylediğimiz üzere en önemli yenilik vergi iade hakkı doğmasıdır[1]. Eğer çalışanın kendisi, eşi ve çocukları için yıl içinde sağlık, eğitim, şahıs sigorta primi gibi harcamaları var ise bu tutarların yıllık vergi matrahından düşülebilmesi imkânı ile vergi iadesi alabilmesi söz konusu olmaktadır.

Zira G.V.K.’nun 89’uncu maddesinde yer alan; “şahıs ve hayat sigorta primleri, eğitim ve sağlık harcamaları ile bağış ve yardımların” belli sınırlar dahilinde beyan edilen gelirden indirim konusu yapılması imkanı bulunmaktadır. Vergi mevzuatımıza göre aşağıdaki harcamaların vergi matrahından indirilmesi mümkündür.

1- Beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını (2023 takvim yılı asgari ücretin yıllık brüt tutarı olan 140.535 TL’yi) aşmamak koşuluyla; kendisine, eşine ve küçük çocuklarına ait birikim priminin alındığı hayat sigortası poliçeleri için ödediği primlerin %50'si ile ölüm, kaza, sağlık, hastalık, sakatlık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için ödenen primlerin %100’ü (=tamamı). Tabii ücret bordrolarında indirim konusu yapılan sigorta primleri hariç olup, böylece mükerrer indirim yapılması söz konusu değildir. Ayrıca burada “bireysel emeklilik sistemi” kapsamında da bir üst sınır vardır: Buna göre şahıs sigorta primi hesabında şirketçe kişi adına ödenen BES ile diğer şahıs sigortaları toplam olarak dikkate alınır.

2- Beyan edilen gelirin %10’unu aşmamak ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti olan kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmek koşuluyla; kendisine, eşine ve küçük çocuklarına[2] ait eğitim ve sağlık harcamaları.

2.1. Eğitim harcamaları kapsamına; anaokulu, kreşi lise-üniversite okul bedelleri, dershane ücretleri, yabancı dil eğitimi harcaması[3], kitap-kırtasiye giderleri, okul servis bedelleri[4], yurtta kalma ücretleri, okul logosunu taşıyan zorunlu okul ayakkabıları ve kıyafet harcamaları[5] ve bunun gibi giderler girmektedir. Yemek ödemelerine ilişkin kısım kapsam dışıdır. Bunun gibi spor, müzik kursları, tiyatro-konser-sinema biletleri, gazete-dergi bedelleri de kapsam dışı olarak değerlendirilmektedir.

Vakıflar tarafından kurulan vakıf üniversiteleri kurumlar vergisinden muaf olduklarından, buradaki eğitim harcamaları gelir vergisi beyannamesinde indirim konusu yapılamaz.

Harcamanın Türkiye’de yapılması ve eğitim kurumunun gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olması gerekmektedir.

2.2. Sağlık harcamaları kapsamına; ilaç, tedavi, tahlil, ameliyat, fizik tedavi ve muayene giderleri gibi giderler girmektedir. Teşhis, Check-up, tahlil, MR vs ücretleri, fizik tedavi masrafları, diş muayenesi harcamaları, gözlük-lens gibi harcamalar bu kapsamdadır. Estetik amaçlı yapılan harcamalar, diyetisyen ödemeleri[6] ise kapsam dışıdır.

3- G.V.K. 89 uncu maddesinin sekizinci bendine göre yapılan sponsorluk harcamaları (Sponsorluk harcamalarının amatör spor dalları için % 100’ü, profesyonel spor dalları için % 50’si yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlerden indirim konusu yapılabilecektir.),

4- Türkiye Kızılay Derneği, Türkiye Yeşilay Cemiyeti, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, AFAD, TÜBİTAK, TSK Güçlendirme Vakfı ve üniversitelere yapılan bağışlar,

5- Beyan edilen gelirin %5’i ile sınırlı olarak (Kalkınmada öncelikli yörelerde %10’u); Belediyelere, kamu yararına çalışan derneklere ve Cumhurbaşkanı’nca (Eskiden Bakanlar Kurulu) vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılan bağışlar, (Örneğin; TEV, Hisar Eğitim Vakfı, TEMA Vakfı, Tohum Otizm Vakfı, BJK Kulübü Derneği v.b. gibi Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen vakıf ve dernekler bu kapsamdadır.)

(Ücret dışı gelirler için <avukat, doktor, mimar gibi serbest meslek erbabı, ticari kazanç sahibi, kira geliri elde edenler gibi> beyanname verenlerin de bu harcamaları öteden beri beyannamede indirim hakkının olduğunu belirtelim.)

Vergi iade tutarının hesaplanması:

Bay (A)’nın 2023 yılında aldığı ücret gelirleri (vergi matrahı) 3.000.000 TL, aynı yıl içinde eğitim/sağlık, sigorta harcamaları ve yaptığı bağışlar aşağıdaki gibi olsun:

- Beyan Edilen Ücret Geliri                                                  : 3.000.000 TL

- İndirilebilecek Eğitim ve Sağlık Harcaması Tutarı(*)      :  (300.000) TL

- Şahıs Sigorta Primi (-)                                                      :    (50.000) TL

- Gelir Vergisi Matrahı                                                         :  2.650.000 TL

- Hesaplanan Gelir Vergisi                                                 :    907.000 TL

- Yıl İçinde Kesilen Vergi Tutarı(-)                                      :(1.047.000)TL

- İade Edilecek Vergi                                                                       :     140.000 TL

(*) Eğitim ve Sağlık Harcaması Toplamı 340.000 TL olmakla beraber mevzuat gereği gelirin %10’u olan tutar dikkate alınmıştır.

Görüldüğü gibi bu örnekteki ücretli, beyanname üzerindeki vergi matrahından yıl içinde yaptığı eğitim/sağlık harcamalarını indirerek vergi iadesi almaya hak kazanmaktadır. Beyannameyi verip tahakkuk fişini alır almaz Vergi Dairesi’nden talepte bulunabilecektir.

Vergi iadesini almak için nasıl bir yol izlemek gerekiyor?

Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) İnteraktif Vergi Dairesi sistemindeki “hazır beyan” uygulamasındaki;

- “İade Talep Dilekçeleri” bölümündeki talep dilekçesi (Nakden İade) doldurulur.

- “Yıl İçinde Kesilen Vergiler Dolayısıyla İade” seçeneği işaretlenir.

- Eğitim, sağlık ve diğer harcamalara ilişkin bilgiler girilir.

- Talep dilekçesine işveren tarafından verilen yıl içindeki ücret tutarları ile kesintilerin yapıldığını gösteren onaylı yazı eklenir. Yazıda IBAN numarası belirtilir.

- Ardından aynı sitedeki GEKSİS (Gelir ve Kurumlar Vergisi Standart İade Sistemi) üzerinden iade talebi tamamlanır.

- Sonuçta sistemin ürettiği iki tane döküman oluşmaktadır:

i. GİB Gelir/Kurumlar Vergisi iade talebi alındısı,

ii. GEKSİS Kontrol raporu (Özet Rapor).

- Bunların ardından “Geksis İade Kontrol Raporu” çerçevesinde Vergi Dairesinin tahakkuk servisindeki ilgililerle iletişim kurulması sürecin hızlandırılması açısından uygun olur. Eğer Vergi Dairesi istekte bulunur ise eksikler tamamlanır.

- Bu arada İnteraktif vergi dairesinden “genel dilekçe” verilmesi ve böylece konunun Vergi Dairesi kayıtlarına aktarılması tavsiye olunur.

- Öte yandan, fiziki bir dilekçe ile de başvuru yapılarak söz konusu dilekçeye de; şirketten alınacak vergi kesintilerinin yatırıldığına ilişkin yazı ile yıllık beyannamede indirim konusu yapılan harcamalara ilişkin belgeler eklenir.

- 239.000 TL’ya [7] kadar ki iadelerde Vergi Dairesi’nin işlemi hemen yapması gerekir. Bunu aşan taleplerde aşan kısım için vergi incelemesi sonucu beklenir.

- İade talebinin 239.000 TL’yi aşması halinde bu tutarı aşan tutar Vergi Dairesi’nce yapılacak inceleme sonucunda iade edilir. Bu kapsamda Vergi Dairesi; eğitim, sağlık harcamalarına ilişkin belgelerin (fatura vb gibi) gerçek olup olmadığını ve bordro stopajlarının ödenip ödenmediğini kendi sisteminin elektronik ortamında kontrol eder. Vergi Dairesi eğer gerekirse harcama belgeleri ile ücret stopajlarına ilişkin muhtasar beyanname ödemelerinin ibrazını da isteyebilir.

- 239.000 TL’ya kadar ki iadelerde aşan kısmın teminat mektubu ile alınması da mümkündür. Bu durumda Vergi Dairesi iade işlemini yapar. Daha sonra teminat mektubunun geri alınması sürecinde Vergi Dairesi’nce inceleme yapılır.

- Vergi iadesi talebinin beyanname veriliş tarihinden itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekmektedir.

Harcama Belgeleri konusunda aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

- Masrafların belgelendirilmesinde fatura, serbest meslek makbuzu (doktorlar) esas alınmalıdır.

- Fişler (eczane, kitapçı vb gibi) Vergi Daireleri’nce kabul edilmemektedir. Esasen bu perakende satış fişleri harcamanın kredi kartı slipi gibi belgelerle de kanıtlandığında mevzuata göre kabul edilmesi gerekir.

- Kamu kurumları ve vakıflardan alınan belgeler geçersizdir.

Görüldüğü üzere; belli bir tutarın üzerindeki ücretlilere gelir vergisi beyanname verme zorunluğu getirilmesi ile eğitim, sağlık gibi bazı kişisel harcamaların vergiden düşme imkânı söz konusu olmuştur.

Tabii bu imkâna tüm ücretlilerin sahip olması gerekir. Yapılacak bir yasal düzenleme ile herhangi bir sınır olmaksızın herkese ihtiyari olarak beyanname verebilme imkânı hakkı tanınması hakkaniyete uygun olacaktır. Ne yazık ki mevcut kanun maddesi bu tutarın altında ücret elde edenler için beyanname verme hakkını vermiyor, hal böyle olunca da geniş kesimler sağlık ve eğitim harcamaları indirimi ve vergi iadesi alma hakkından mahrum oluyorlar. Esasen daha fazla ihtiyacı olan geniş kesimler bu mekanizmadan yararlanmıyorlar. Bu sebeple madde hükmünün bir torba yasa teklifine eklenerek tüm çalışanlara ihtiyari beyan hakkının verilmesi yerinde ve daha adil olacaktır.

DİPNOTLAR:

[1] 7 Aralık 2019 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7194 sayılı Kanun
[2] Küçük çocuk tabiri 23.10 2012 tarih ve GVK-85/2012-7 sayılı sirkülerde açıklanmış olup “mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, ifade etmektedir.
[3] Muğla VDB 23.02.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.48.15.01-GVK-57-32 sayılı özelge
[4] Ankara VDB 11.09.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-120[89-11/2]-919 sayılı özelge
[5] Ankara VDB 24.08.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-120[89-11/1]-666 sayılı özelge
[6] Karabük Defterdarlığı, 08.02.2023 tarihli özelge
[7] Nakden yapılacak iade taleplerindeki incelemesiz işlem sınırı 315 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile belirlenen tutar 50.000 TL olup, bu tutar aynı tebliğ uyarınca her yıl yeniden değerleme oranı ile arttırılmaktadır. Buna göre geçen yıl 151.000 TL olan tutar 2024 yılı için tutar 239.000 TL olmaktadır.