Mehmet Bingöl [email protected]

Gerçek kişiler yönünden eurobond gelirlerinde vergi durumu (2024)

Bugünkü yazımızda eurobondların vergilendirilmesinde 2024 yılı için geçerli beyan sınırı ve hadler ile 2023 yılında elde edilen gelirler açısından beyan durumunu ele alacağız.

Bilindiği üzere döviz cinsi getirileri sebebiyle gerek T.C. Hazinesi ve gerekse Türkiye’deki bankalar ile diğer şirketlerce yurt dışında ihraç edilen Eurobondlar, yabancıların yanı sıra Türkiye’de yerleşik geniş kesimlerce de yatırım amaçlı olarak iktisap edilmektedir.

Yurt dışında ihraç edilen bu bonolar yurt dışında işlem görmekte ve saklamaları yine yurt dışındaki kurumlarca yapılmaktadır. Bankaların yurt dışı ihraçlı sermaye benzeri bonolarının da Eurobondlarla aynı esasa tabi olduğunu belirtelim.

Tabii Eurobond ne zaman alınır? Eurobondun kupon faizi, vadeye kadarki getirisi (yield) ve bunların yansıra; Türkiye’nin CDS’i, alımdaki USD kuru, Amerikan Hazine bonoları faizlerindeki gelişme trendi gibi konular bu çerçevede öncelikle dikkate alınması gereken hususlar. Tavsiyeler ise tabii ki konunun uzmanı finans danışmalarından. Biz bu gelirlerin vergi durumuna bakacağız.

Türkiye’deki yerleşik gerçek kişiler açısından:

Türkiye’deki yerleşik gerçek kişiler prensip olarak “yıllık esasta” beyanname vermek suretiyle gelir vergisine tabidirler. İkametgâhı Türkiye'de bulunanlar veya bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar Türkiye'de yerleşmiş sayılırlar. Bu kişiler Türk vergi mevzuatı açısından “tam mükellef” statüsündedir.

Eurobond gelirleri ya “faiz tahsilatı” veya “satış kazancı” şeklinde elde edilir. Faiz geliri mevzuatımız açısından “Menkul Sermaye İradı”, satış kazancı ise “Değer Artış Kazancı” olarak vergilendirilmektedir.

Eurobond gelirleri, Gelir Vergisi Kanunu’nun Geç 67. maddesindeki “stopaj rejimi” kapsamında olmadığından vergileme, yıllık vergi beyannamesi usulüyle yapılır. Çünkü bu kıymetler yurt dışında işlem gördüklerinden G.V.K.’nun Geç 67. Maddesine tabi değildir[1]. Bu çerçevede; 2023 yılında gelir elde eden kişilerin önümüzdeki Mart ayında (2024/3) aşağıdaki açıklamalar çerçevesinde yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeleri gerekmektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre verginin mükellefi, gelir elde eden kişidir. Dolayısıyla kişinin yaşı kaç olursa olsun (küçük çocuk) vergi beyanı menkul kıymet sahibi kişi adına yapılır. Ortak hesaplarda da ayrı ayrı yapılır. Ortak hesapların beyanında eğer ilgili banka nezdinde ortaklar için ayrı bir pay oranı belirlenmemişse ortakların paylarının eşit olduğu kabul edilir. Yetkili vergi dairesi, kişinin ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesidir. Beyanname takip eden yılın Mart ayında ve «GİB Hazır Beyan» sistemi ile elektronik ortamda verilir.

Öte yandan Eurobond’un Türkiye’deki banka hesaplarından alınması veya yurt dışındaki finansal kurumlardan alınması arasında herhangi bir fark yoktur. Elde edilen gelirler yurt dışındaki hesaplara da gelse Türkiye’de gelir vergisine tabidir.

Dar mükellef gerçek kişiler açısından:

Türkiye’de ikametgâhı bulunmayan ve bir yıl içinde de Türkiye’de 6 aydan fazla bulunmayan kişiler[2] ise “dar mükellef” statüsünde oldukları için Türkiye’de vergiye muhatap değildirler. Örneğin; yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının bu anlamda “dar mükellef” konumunda olduğunu belirtmek gerekir. (G.V.K. 06/03/1998 tarihli 210 seri nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği).

Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın veya yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil ya da tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler; tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye'de alıkonulmuş veya kalmış olanlar bir takvim yılı içinde Türkiye'de 6 aydan fazla otursalar dahi Türkiye'de yerleşmiş sayılmazlar. Örneğin; bir kontrat gereği belli bir süre Türkiye’de görev yapmak durumunda kalan profesyonel yöneticiler, spor adamları, v.b. gibi.

Dar mükellefler açısından genel ilke bu olmakla beraber eurobond özelinde ayrıca bir düzenleme daha vardır ki; burada Türkiye’de bir vergileme yapılmayacağı net bir şekilde hükme bağlanmıştır. Buna göre yabancılar açısından yurt dışında ihraç edilmiş eurobondlar Türkiye’deki bir bankadan satın alınmış olsa dahi “münferit veya özel beyanname” ile Türkiye’de herhangi bir vergileme yapılması söz konusu değildir. (5527 s. Kanun ve 258 nolu genel tebliğ).

Eurobond faiz gelirleri:

Eurobond’ta faiz gelirleri iki şekilde elde edilir:

i. Kupon tahsilatları ile veya

ii. İskontolu ihraçta tahvilin itfa tarihinde (vadede) elde edilen tahsilat ile.

Bu gelirler Gelir Vergisi Kanunu açısından “Menkul Sermaye İradı” olarak kabul edilirler.

Eurobond faiz gelirleri G.V.K. geçici 67. maddedeki stopaj rejimine tabi olmadığı için, yıllık esasta gelir vergisi beyanına konu olur[3]. Başka gelirler (Örneğin; yurt dışı faiz, temettü, gayrimenkul satış karı, kira vb gibi) nedeniyle beyan yapıldığında da bu beyana eklenirler. (Gelir Vergisi Kanunu, Madde: 86/1-c).

Burada önemli husus yıl bazında elde edilen faiz geliri tutarının her yıl için açıklanan yıllık beyan haddini aşıp aşmadığıdır. Eğer bu sınırın altında gelir elde edilmişse beyan yapılmaz, sınır aşıldığında ise gelirin tamamı için gelir vergisi beyannamesi verilir. Yıllık beyan haddi 2024 yılında sağlanan gelirler için 230.000 TL’sıdır. Beyan haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde; beyana tabi diğer gelir unsurlarının da (ücret geliri hariç[4]) dikkate alınması gerekir. (Beyan haddi 2023 yılında elde edilen gelirler için 150.000 TL’dır.).[5]

Vergiye tabi “faiz gelirinin” tespitinde göz önünde bulundurulacak hususlar şunlardır:

1-Faiz geliri için beyan zorunluluğu, yıllık beyan sınırının aşılması halinde söz konusudur. 2024 yılı için geçerli olan beyan haddi aşıldığında, 230.000 TL’yı aşan kısım için değil, elde edilen faiz gelirinin tamamı için gelir vergisi beyannamesi verilir veya bu tutar diğer gelirler için verilen beyannamedeki matraha eklenir. Beyana tabi gelirler toplamı 230.000 TL’yi geçmiyorsa eurobond faiz gelirleri beyan edilmez. (Beyan haddi: 2023 yılı için 150.000 TL)

2-Yıllık beyan haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde; beyana tabi diğer gelir unsurlarının da (ücret geliri hariç) dikkate alınması gerekir. Başka deyişle beyana tabi gelir toplamına bakılır. Örneğin; “gayrimenkul sermaye iratları(kira geliri)”, “5 yıl içinde gerçekleşen gayrimenkul satış karı”, “beyana tabi A.Ş. hissesi temettü geliri” “yurt dışı faiz gelirleri” vb gibi. GVK geçici 67 kapsamında olan gelirler ise bu hesaplamada her hâlükârda dikkate alınmaz. (Mevduat faizi, yatırım fonu geliri, BİST hisse senedi satış kazancı, varant, Viop gelirleri, yurt içi bono faiz ve satış karları gibi.)

Tabii burada 2024 yılı için 3.000.000 TL’dan daha fazla ücret gelirleri sebebiyle yıllık beyanname vermek zorunda olanların durumuna da değinmek gerekir (2023 yılı için ücret gelirlerinde beyan zorunluğu 1.900.000 TL’nın aşılması halinde söz konusudur.).

2024 yılı içinde 3.000.000 TL’yı geçen ücretler sebebiyle verilecek yıllık beyannamede, eğer yıllık Eurobond faiz geliri 230.000 TL’dan az ise beyana dâhil edilmez, fazla ise beyan edilir. Beyana dâhil edildiğinde de %40 oranında vergilenir. Sonuçta yıllık beyandaki ücret geliri sebebiyle Eurobond faiz geliri en üst orandan vergilenmiş olur. Başka deyişle vergi oranları yönünden bir dezavantaj söz konusu olabilir.

2023 yılı için yaklaşan beyan dönemini dikkate alarak geçen yıl elde edilen gelirlerin beyan durumu aşağıda örneklerle açıklanmıştır.

2023 yılı Vergi Beyanı Örnek:1

- Stopaja Tabi İşyeri Kirası   :  120.000 TL

- Eurobond Faiz Geliri          :   60.000 TL

- TOPLAM GELİR                :  180.000 TL

Yukarıdaki örnekte; her bir gelir unsuru tek başına 150.000 TL’nin altında kalmakla birlikte, beyan sınırının belirlenmesinde her iki gelir unsuru toplanır. Toplam gelir 150.000 TL’yi aştığından gelirin tamamının Mart/2024’te beyanı gerekir. Beyan edilecek matrah olarak; beyan sınırını aşan 30.000 TL’lık kısım değil, 180.000 TL’nın tamamı vergi matrahı olarak beyan edilir.

Tabii her bir gelir unsuru net kazanç üzerinden dikkate alınır, başka deyişle ilgili giderler (Örn: kira gelirinde götürü gider tutarı, banka komisyonları vb gibi) indirildikten sonraki kısımlar esastır.

2023 yılı Vergi Beyanı Örnek:2

- Ücret Geliri                         :  2 100.000 TL

- Eurobond Faiz Geliri          :  145.000 TL

- TOPLAM GELİR                : 2.100.000 TL

Ücret geliri 150.000 TL’lık beyan haddinin hesabında dikkate alınmadığı için Eurobond Faiz Geliri de beyan sınırının altında kaldığından ücret için verilecek yıllık beyannameye dâhil edilmez. Sadece ücret beyan edilir.

3-Faiz kupon tahsilatlarındaki “gelir” olarak; döviz cinsinden hesaba geçen tutarların o tarih için geçerli TCMB döviz alış kuru (TCMB’ce 1 gün önce açıklanan kur) ile bulunan TL tutarı esas alınır.

4- İktisaptan sonraki ilk kuponun faiz gelirinin hesabında, alış sırasında ödenen “temiz fiyat-kirli fiyat farkı” işlemiş faiz olarak tahsilat tutarından düşülür ve kalan tutar “faiz geliri” olarak dikkate alınır. Zira alışta ödenmiş olan bu tutar satan kişinin satış kazancının hesabında dikkate alınır.

Başka deyişle iktisapta işlemiş faizin bulunması halinde işlemiş faiz tutarı kupon alış bedeli olarak, temiz işlem fiyatı (Temiz Fiyat=Sözleşme fiyatı-İşlemiş faiz) ise tahvilin alış bedeli olarak kabul edilir. (G.V.K. 257 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği)

Alışta ödenmiş olan işlemiş faiz, gib.gov.tr hazır beyan sisteminden beyanname doldurulurken gayri safi irattan indirilir. Zira “işlemiş faiz”, G.V.K.nun 78. Maddesindeki giderler kapsamında değildir.

5- Primli alışta ödenen prim tutarı (işlemiş faiz değil) Eurobond’un bu tarihten sonraki kupon faiz tahsilatlarına paylaştırılarak elde edilen faiz gelirinin tespitinde düşülür.

Genel prensip olarak primli alışlardaki prim tutarları, bononun bu tarihten sonraki kupon tahsilatlarına paylaştırılarak gelirden indirilir ve elde edilen net kupon faiz geliri bulunur. Vergi mevzuatındaki dönemsellik ilkesi gereği bu uygulama mevzuata uygun görünmektedir.

Temiz fiyat ile nominal bedel arasındaki fark prim veya iskonto tutarıdır. Kuponlu bir tahvilin satın alınmasında, satın alma bedelinin nominal bedeli (=itfa bedeli) ile varsa işlemiş faiz tutarının üzerinde olması halinde, başka bir deyişle temiz fiyatın itfa bedelini aşması durumunda fazla olan kısım izleyen dönemlere ilişkin faiz kuponlarının maliyeti (alış bedeli) olarak dikkate alınır (G.V.K. 257 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği, 2.4.1.7. “Tahvil alış bedelinin itfa bedeli ve işlemiş faiz tutarının üzerinde olması”).

Eurobond YP cinsi menkul kıymet olduğundan konuya yabancı para (YP: dolar veya euro) olarak bakmak gerekir. 257 seri nolu G.V.K. genel tebliğindeki örneklerde ödeme tarihindeki TL tutardan hareket edilmiş ve örnekler TL bazlı hazine bonosu üzerinden stopaj uygulamasına esas olmak üzere verilmiştir. Vergi tekniği yönünden örneklerin YP cinsi menkul kıymet olan eurobondlar için de uygulanmaması için herhangi bir sebep yoktur. Dolayısıyla eurobondlar YP menkul kıymet olduğundan hakkaniyet açısından YP olarak ödenmiş prim tutarının da YP olarak gelecek faiz kuponlarına paylaştırılması uygun olur.

2023 yılı Vergi Beyanı Örnek:3

- Eurobond nominal bedel                :  100.000 USD

- Eurobond alış fiyatı (kirli fiyat)     :  104.843 USD

- İşlemiş faiz tutarı                            :       3.113 USD

- Eurobond temiz alış fiyatı              :(104.343-3.113=)  101.730 USD

-Alış primi (1o1.730-100.000=)       :      1.730 USD

-İtfaya kadar kalan kupon sayısı      : 5

-Kupon başına alış primi                  : (1730/5=)346 USD

-6 ayda bir faiz kupon tutarı : 3.687,5 USD

Yıllık %7,375 faizli olan (2 kupon ile toplamda yıllık 7.375 USD faiz tahsilatı) bu kıymetin 05.02.2023 tarihindeki alıştan sonraki ilk kupon faiz tahsilinde alınan 3.687,5 USD’lık tutardan alışta ödenmiş olan 3.113 USD işlemiş faiz ve 346 USD alış primi düşülür ve ilk kupon faiz geliri olarak (3.687,5-<3.113+346>=) 228,5 USD, 05.08.2023 tarihindeki kupon geliri olarak da (3.687,5-346=) 3.341,5 dikkate alınır. Dolayısıyla yılda toplamda 228,5 +3341,5= 3.570 USD faiz geliri elde edilmiş olur.

3.570 USD’nin TL karşılığı olan (<228,5*18,7948>+<3.341,5*26,9545>)= 94.363, 07 TL yıllık beyan haddi tutarını (2023 yılı: 150.000 TL) geçmediğinden bu gelirler için yıllık beyanda bulunulmaz.

6- Eurobond ’un itfa’daki (vadede) anapara kur farkı vergiye tabi değildir. Kanun’daki madde hükmü gereğince; alışta nominal bedeli için 100.000 USD ödenen Eurobond ’un vadesinde yine 100.000 USD tahsil edildiğinden bu itfa işlemi TL bazlı olarak değerlendirilmez. (G.V.K. Madde: 75/5).

7-. Bononun itfasındaki iskonto tutarı vergi mevzuatı yönünde "faiz" geliri olarak kabul edilmektedir.

Bahse konu iskonto tutarının “vadede elde edilen gelir” olduğu değerlendirildiğinde, gelirin elde edilmesindeki “hukuki ve ekonomik tasarruf ilkesi” öne çıkmakta ve vade sonunda vergileme görüşü hâkim olmaktadır[6]. Bu durumda örneğin; nominal tutarı 1.000.000 USD olan bono 982.000 USD alış maliyeti ile iktisap edilmişse vadede 18.000 USD gelir söz konusu olacaktır. İtfa tarihindeki TCMB döviz alış kurunu 28,40 TL olarak varsayarsak 511.200 TL “faiz geliri” elde edilmiş olmaktadır.

8- Eurobondların vadeden önce başka vadeli bir bono veya tahviller ile değiştirilmesi veya ihraççı tarafından vadeden önce geri çağrılması menkul kıymetlerin itfası hükmündedir. (Erken itfa). Dolayısıyla bu işlemdeki gelir “faiz geliri” mahiyetinde olup, alım-satım kazancı değildir [7].

9- Ortak hesaplardan elde edilen faiz gelirlerinde 230.000 TL’lik beyan haddinin geçilip geçilmediğine her bir kişi için ayrı ayrı bakılır. Her bir birey ayrı ayrı beyanname vermelidir. Tüm gelirin tek kişi tarafından beyanı mevzuata aykırı olup, beyanda bulunmayan diğer ortak için vergi ziyaı cezalı tarhiyat yapılabilir. (Beyan haddi: 2023 yılı için 150.000 TL)

Örneğin; 2 kişinin eşit oranda sahip olduğu Eurobond’un 2023 yılındaki toplam faiz tutarı 240.000 TL ise her bir kişi için 120.000 TL gelir söz konusu olduğundan yıllık beyan zorunluluğu söz konusu olmayacaktır. Zira 2023 yılı için geçerli 150.000 TL’lık beyan haddi aşılmamıştır. Başka deyişle Eurobond faiz geliri ortak hesaptaki kişi sayısına bölünür. (Tabii kişilerin yıllık beyana tabi gelirleri varsa bunların da beyan haddi hesabında dikkate alınacağını yukarıda belirtmiştik.)

2024 yılında ise 2 kişinin ortak faiz geliri örneğin 450.000 TL ise her bir kişi için yıllık beyan haddi geçilmediği için (beyana tabi başka gelirleri de yoksa)beyan yapılması söz konusu olmayacaktır.

10- Beyannameye intikal edecek faiz geliri tutarından “depo etme (saklama) ve sigorta ücretleri gibi menkul kıymetlerin muhafazası için yapılan giderler”; “tahsil giderleri” ile “aracı kurum/banka komisyonu veya işlemlerdeki diğer hizmet bedelleri” vergi matrahının tespitinde beyanname üzerinde indirim olarak dikkate alınabilir. Çünkü gelir vergisi net (safi) gelir üzerinden alınır. Ancak bunlar dışında başkaca bir giderin hesaba katılması mümkün görünmemektedir. Örneğin; kaldıraç kullanılarak Eurobond alınması halinde, kullanılan kredinin faizinin elde edilen faiz gelirinden düşülme imkânı yoktur. (G.V.K. Madde: 78)

11- Türk özel sektör şirketlerince yurt dışında ihraç edilen Eurobond/bono faiz gelirleri için vadelere göre stopaj vardır: 1 yıla kadar:%7, 1-3 yıl arası: %3, 3 yıldan fazla:%0. Vergi kesintisi ihraççı firma tarafından yapılır. Elde edilen gelir stopaj oranına göre brütleştirilir. Yapılan stopaj tutarı, anılan menkul kıymet gelirlerinin beyan limitini aşmaları nedeniyle beyan edilmeleri halinde yıllık esasta hesaplanan vergiden mahsup edilir. T.C. Hazinesi tarafından ihraç edilen Eurobondlarda ise stopaj oranı 0’dır. (G.V.K. madde:94 ve 258 sayılı GV GT Md 5.2)

12. Yabancı devlet ve yabancı şirketlere ait Eurobondlardan alınan faizler için 13.000 TL beyan sınırı vardır. Bu tutarın üstünde bir faiz geliri varsa tamamı beyan edilir. (G.V.K. madde: 86/1-d)

(Bu gelirler için 2023 yılı için beyan sınırı 8.400 TL’sıdır.)

Gerek stopaja, gerekse istisna uygulamasına tabi olmayan düşük tutarlı menkul ve gayrimenkul sermaye iratları Gelir Vergisi mevzuatına göre beyan dışı tutulmuştur. Bu tutardan fazla gelir elde edilmediği sürece beyan söz konusu olmamaktadır. Örneğin yurt dışında elde edilen mevduat ve bono faizi bu kapsamdadır.

Eurobond satış kazançları:

Faiz gelirleri gibi Eurobond satış kazançları da yıllık Gelir Vergisi beyanına tabidir. Zira Eurobond alım-satım kazançları için G.V.K. geçici 67. Maddedeki stopaj esası söz konusu değildir.

Faiz gelirlerinden farklı olarak satış kazançları için “yıllık beyan sınırı “uygulaması yoktur. Bu sebeple satış kazanç tutarı ne olursa olsun yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmek zorundadır.

Vergiye tabi “satış kazancının” tespitinde göz önünde bulundurulacak hususlar şunlardır:

1- Eurobond satış kazançları için yukarıda bahsettiğimiz gibi 230.000 TL’lık (2023 için 150.000 TL) yıllık beyan haddinin aşılıp aşılmadığının bir önemi yoktur. Dolayısıyla satış kazancı örneğin 50.000 TL da olsa beyan zorunluluğu vardır.

2023 yılı Vergi Beyanı Örnek:4

- Eurobond Satış Kazancı     :   56.000 TL

- Eurobond Faiz Geliri          :   90.000 TL

- Toplam Gelir                       :  146.000 TL

Yukarıdaki örnekte; yıllık toplam gelir beyan haddi 150.000 TL’nin altında kaldığından kupon faizi beyan dışı olmakla beraber, satış karı vergi beyanına tabi olacaktır. Zira faiz gelirlerinden farklı olarak satış kazançları için yıllık beyan sınırı uygulaması yoktur. Bunun için satış kazancı tutarı ne olursa olsun yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmek zorundadır. Faiz geliri ise bu örnekte beyana tabi olmayacaktır, çünkü toplamda 150.000 TL’lık yıllık beyan haddi geçilmemiştir.

2- Bu kıymetlerin satış kazancı şu şekilde hesaplanır:

-Alış bedeli ve satış bedeli; alım ve satım tarihlerindeki kurlardan TL’ye çevrilir. (TCMB döviz alış kuru)

-Alım ve satım tarihleri arasındaki dönemde Yİ-ÜFE artış oranı %10 ve üzerinde ise, alış maliyeti Yİ-ÜFE ile arttırılır.

(Alış tarihi ve satış tarihi arasındaki sürede Yİ-ÜFE artış oranı %10’un altında ise; alış maliyeti revize edilmez. İktisap bedeli neyse onunla satış bedeli arasındaki fark beyanda esas alınır.)

-Endekslemede menkul kıymetin alındığı ay dâhil, satıldığı ay hariç tutulur.

-Satış tarihi olarak satışın gerçekleştiği tarih olan “takas tarihi” esas alınır.

-Alış bedeline uygulanacak 0ranın tespiti şöyle yapılır: Satıştan bir önceki ayın endeksi alışın yapıldığı ayın bir önceki ay endeksine bölünür. Örneğin; Eylül/2021 de alınmış Eurobond Mart/2023’te satılmışsa Şubat/2023 endeks değeri Ağustos/2021 endeks değerine bölünür ve çıkan oran ile alış bedeli arttırılır.

-Endeksleme oranına göre alış maliyeti artırılan tutar ile satış tutarı arasındaki gelirin tutarı ne olursa olsun, beyan edilir.

-Yıllık gelir vergisi beyanı ile gelir vergisi tarifesine göre vergi ödenir.

-Bu hesaplamalara göre, TL bazında kazanç var ise, döviz bazında “zarar” çıksa dahi vergileme yapılır[8]. Buna karşılık zaman zaman kur hareketlerinin durumuna göre YP cinsinden satış karı çıkmasına rağmen TL bazlı hesaplamada kazanç çıkmayabilmektedir. Tabii bu durumda gelir vergisine tabi bir gelir söz konusu olmamaktadır. Tam tersine hesaplanan zarar tutarı varsa diğer YP menkul kıymet satış kazançlarına mahsup edilebilir.

3- Satış kazancının hesabında mevzuatın öngördüğü TL esaslı yöntem[9] sebebiyle yatırımcıların gerekirse itfayı beklemeleri daha iyi olabilir. Özellikle kur artışının Yİ-ÜFE endeksinden fazla olduğu hallerde satış halinde yüksek gelir vergisi çıkabilir. Zira alış ve satış tarihleri arasındaki kur farkları da “gelir kabul edilerek” vergi matrahına girmektedir. Oysa itfadaki anapara kur artışları vergiye tabi değildir. Bu sebeple satış kararı öncesinde bu hesaplamaları yapmak ve ona göre karar vermek gerekir.

Farklı tarihlerde alınmış aynı Eurobondun kısım kısım satışında maliyet bedeli olarak; FİFO, ortalama maliyet veya Lifo kullanılabilir. Ancak seçilen yöntem kalan kısım için de uygulanmalı, başka deyişle yöntem değişikliği yapılmamalıdır. Diğer taraftan aynı yıl içinde satılan farklı menkul kıymetlerde de aynı yöntemin uygulanmasının uygun olacağını düşünüyoruz.

4- 1.1.2006 tarihinden önce ihraç edilen Eurobondlar için 2024 yılındaki satış kazancının 200.000 TL’sı vergiden istisnadır. Kazanç bu tutarı aşar ise yıllık gelir vergisi beyannamesi verme zorunluluğu vardır. İstisna tutarını aşan kazanç tutarı beyan edilir. (2023 yılı için istisna tutarı 129.000 TL’dır.)

01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilenler için var olan vergi istisnası hakkının dayanağı, G.V.K. Geçici 67/16 ve G.V.K.’nun 5281 sayılı Kanun’la değişmeden önceki Mükerrer 80/üç maddesidir.

5- İktisaptan sonraki ilk kupon faiz gelirinin hesabında, alış sırasında ödenen “temiz fiyat-kirli fiyat farkı” işlemiş faiz tutarı olup tahsilat tutarından düşülür ve kalan tutar “faiz geliri” olarak dikkate alınır. Bu tutar satan kişinin satış kazancının hesabında satış bedeline dâhil olarak dikkate alınır.

6- Eurobond satış kazancı, prensip olarak satış bedeli(kirli fiyat) ile ilk iktisaptaki temiz fiyat arasındaki farktır. Ancak alıştan itibaren hiç faiz kupon tahsilatı yapılmamışsa; kazanç tutarı “satış bedeli ile kirli alış fiyatı” arasındaki fark olur.

Primli ve işlemiş faizli olarak satın alınıp ilk kupon tahsilatından sonra satılan bir Eurobond için başka bir örnek ise önceki Örnek:3’teki bilgilerden hareketle aşağıdadır:

2023 yılı Vergi Beyanı Örnek:5

- Aşağıdaki Eurobond, alışını takip eden ilk kupon tahsilatı sonrasında (ikinci kupon tahsilatı öncesinde) satılmıştır.

- Eurobond nominal bedel                :  100.000 USD

- Eurobond alış fiyatı (kirli fiyat)     :  104.843 USD

- İşlemiş faiz tutarı                            :       3.113 USD

- Eurobond temiz alış fiyatı              :(104.343-3.113=)  101.730 USD

-Alış primi (1o1.730-100.000=)      :1.730 USD

-İtfaya kadar kalan kupon sayısı:     : 5

-Kupon başına alış primi                  : (1730/5=)346 USD

-6 ayda bir kupon tutarı                   : 3.687,5 USD

-Kupondan 3 ay sonra satış bedeli   : 103.500 USD

Bu veriler çerçevesinde elde edilen faiz ve alım satım gelirleri aşağıda hesaplanmıştır.

i. 3687,5 USD kupon tahsilatından 3.113 USD birikmiş (işlemiş) faizi ve kupona tekabül eden 346 USD alış primi düşüldüğünde bulunan (3.687,5-<3.113+346>)=228,5 USD’lık tutar, elde edilen “faiz geliri” olarak (kupon tahsil tarihinde geçerli TCMB alış kurundan TL’ye çevrilerek) ve varsa diğer eurobond faizleri ve beyana tabi diğer gelirlerle birlikte yıllık limit olan 150.000 TL’nın aşılması halinde beyana dahil edilecektir.

ii. Anılan eurobondun satış karı da (103.500-<104.843+3.113+346>)= 2116 USD olmaktadır. Dolar bazında kar görünmekle beraber anılan satıştan elde edilen karın hesabında önce ilk kupondan mahsup edilen işlemiş faizin ve kupona tekabül eden primin alış bedelinden mahsubu sonrasında bulunan (104.843-<3.113+346>)= 101.384 USD’lık düzeltilmiş temiz alış bedelinin alış tarihindeki MB döviz alış kuruyla TL karşılığı bulunacak, daha sonra bu tutar satıştan bir ay öncesinin alıştan bir ay öncesine ait Yİ-ÜFE endeksine bölünmek suretiyle bulunan endeks katsayısı ile endekslenecektir. Bu şekilde saptanan alış maliyeti, 103.500 USD’lık satış bedelinin satış tarihindeki MB döviz alış kuru ile bulunan TL karşılığından düşülerek TL cinsinden satış karı bulunacaktır.

iii. Sonuçta; 104.843 USD ödeyerek alınan Eurobond’tan 3.687,5 USD brüt “faiz geliri” tahsilatı yapıldıktan sonra 103.500 USD’ye satıldığında toplam (103.500+3687,5-104.843=) 2.344,5 USD gelir elde edilmekte ve bu gelirin 228,5 USD lık kısmı faiz geliri 2116 USD lık kalan kısmı ise satış karı olarak gerçekleşmektedir. Her iki gelir türünün beyan esasları ise farklı olup yukarıda açıklanmıştır.

7- Mevzuatımıza göre; aynı yıl içindeki eurobond satış kar ve zararları ve hatta diğer yurt dışı menkul kıymetlerin (yabancı ülke veya yabancı şirket bonoları, hisse senetleri) satış kar ve zararları birbirine mahsup edilir ve net kazanç üzerinden vergi ödenir. Çünkü bu kar ve zararlar mevzuat açısından aynı gruptadır. Dolayısıyla eurobond satış karı elde edildiği yılda YP hisse senedi veya YP bono satış zararı da var ise eurobond satış karından vergi ödenmeyebilir.

8- Gelir Vergisi mevzuatına göre Eurobond satış zararları Eurobond faiz gelirlerinden mahsup edilememektedir. Ayrıca Eurobond satışında zarar çıktığında bu zarar aynı yıl içindeki “kira gelirleri, Eurobond faizi, temettü geliri, serbest meslek kazancı vb gibi diğer gelir unsurlarından” da düşülemez. Zira Kanun’un 88. madde hükmüne göre; “diğer kazanç ve iratlardan doğan zararlar” o yıl içinde elde edilen diğer gelirlerden mahsup edilememektedir. Sadece aynı neviden beyana tabi YP menkul kıymet satış kazançlarından düşülebilir.

9- Net satış kazancının tespitinde, aracı kurum/banka komisyonu veya işlemlerdeki diğer hizmet bedelleri vergi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınabilir.

10- Eurobondların aile üyelerine, ortak hesaba veya 3. kişilere virman talimatı verilmesi halinde; bu işlemin hukuki olarak ve ne amaçla yapıldığı önem kazanır. Zira virman prensip olarak satış hükmündedir. Satış kazancı da yıllık beyan esasında vergiye tabidir. Öte yandan virman bedelsiz yapılır ise bu bağış/hibe kapsamında Veraset ve İntikal vergisine tabidir. Yeni alıcı prensip olarak 1 ay içinde beyanname vermek durumunda olup çıkan intikal vergisi 3 yılda 6 taksitte ödenir.  Yapılacak beyanda virmanlanan Eurobondun piyasa fiyatı üzerinden hesaplanan değeri esas alınır. Bu işlem satış olmadığı için virmanlayan kişide bu sebeple satış kazancı oluşmaz ve gelir vergisi beyanı söz konusu olmaz.

11- Veraset veya hibe yoluyla(ivazsız) elde edilen menkul kıymetlerin(Eurobond) mirasçılarca satılması halinde doğan kazançlar gelir vergisine tabi değildir. (G.V.K. Madde: Mükerrer:80/1)

12- Veraset veya hibe yoluyla(ivazsız) elde edilen Eurobond ’tan mirasçılarca elde edilen faizler gelir vergisine tabidir. Veraset ve intikal vergisi Eurobond’un vefat tarihindeki piyasa değerinden(kupon gelirlerini ihtiva eden kirli fiyat) ödenecek olmakla beraber o tarihten sonraki kupon faizleri için mirasçılarca gelir vergisi beyanı gereklidir. Zira miras bırakanın vefatından sonra Eurobondlar otomatik olarak mirasçılara geçer ve o tarihten sonraki kupon ödemeleri artık mirasçıların faiz geliri, yani menkul sermaye iradıdır.

13- Eurobondların yurt dışı banka hesaplarından alınmış olması halinde de Türkiye’de beyan zorunludur. “Tam mükellef” gerçek kişiler yönünden vergileme Türkiye’nin yetkisindedir. Dolayısıyla faiz gelirleri veya satış kazançları yurt dışındaki bu hesaplara gelse de vergileme Türkiye’de yapılır. Ayrıca devletlerarası bilgi paylaşımı (CRS) yapıldığından yurt dışında elde edilen gelirler prensip olarak Türkiye Maliye Bakanlığı’na rapor edilmektedir.

Beyan dışı kalmış gelirler için eski yıllar itibariyle vergi tarhiyat riskleri:

Yukarıda açıklandığı üzere Eurobond gelirleri yıllık Gelir Vergisi beyanına tabidir. Eğer beyanname verilmemişse Maliye Bakanlığı Vergi Müfettişlerince sonradan yapılan vergi incelemeleri sonucunda cezalı vergi tarhiyatı ile karşılaşılabilir.

Mevzuatımızdaki 5 yıllık zamanaşımı kuralına göre 2019-2023 yılları için vergi beyan yükümlülüğü vardır. 2018 ile daha önceki yıllar için zamanaşımı dolduğundan herhangi bir vergi salınamaz, ceza uygulanamaz.

Örneğin; 2019 yılında yurt dışında 2.600.000 TL tutarında bir gelir (faiz veya satış kazancı) elde edilmiş ve beyanname verilmemişse vergi ve ceza riski söz konusudur. Bu bilgi uluslararası bilgi değişimi kapsamında Vergi İdaresi’nin bilgisi dâhiline girdiğinde kişi hakkında;

-Gelir Vergisi:                        898.460 TL

-Vergi Ziyaı Cezası:               898.460 TL (Eğer tekerrür varsa ceza 1,5 kat olarak uygulanır.)

-Toplam:                                1.796.920 TL

Vergi ve ceza uygulanması söz konusu olabilecektir. Ayrıca bu tutara ilaveten normal vade tarihinden(=Mart/2020) itibaren vergi aslı üzerinden her ay için Maliye Bakanlığı’nca belirlenen “gecikme faizi” ödenir.

Yapılacak bu idari işleme karşı mükellefin uzlaşma veya cezada indirim talep hakkı vardır. Maliye Bakanlığı nezdindeki uzlaşma prosedüründe gerek vergi aslında ve gerekse ceza tutarlarında indirim yapılması ihtimal dahilindedir.

Her hâlükârda Vergi Usul Kanunu’nun 376. Maddesine göre vergi ziyaı cezasında %50 oranında indirim hakkından yararlanılabilir.

Eğer eski yıllarda bu şekilde beyan dışı kalmış gelir unsuru var ise Vergi Usul Kanunu’nun 371. Maddesi kapsamında Vergi Dairesine kendiliğinden başvuru yapmak suretiyle vergi ziyaı cezasından kurtulmak mümkündür. Bu durumda beyan olunan vergi aslı ile gecikme zammı ödenir, ceza söz konusu olmaz.

Son olarak bu seneki yazıma katkıları için meslektaşım ve değerli dostum Maliye Bakanlığı E. Hesap Uzmanı Ahmet Turul’a teşekkürlerimi ifade etmek isterim.

Dipnotlar:

1. G.V.K.’nun Geç 67. Maddesindeki stopaj rejimine tabi finansal ürünlerden elde edilen gelirler yıllık gelir vergisi beyanına tabi değildir. Eurobondlar yurt dışında işlem gördüklerinden G.V.K.’nun Geç 67. maddesindeki stopaj rejimi kapsamı dışındadır.

2. Belli ve geçici bir süre ile Türkiye’de bulunan yabancılar 6 aydan fazla kalsalar da “dar mükellef” olarak kabul edilirler.

3. Eurobondlar G.V.K. madde 94 uyarınca stopaja tabi olup, stopaj oranı öteden beri %0’dır.

4. Ücret geliri GİB’nın 311 nolu Gelir Vergisi Tebliği uyarınca yıllık beyan haddinin hesabında dikkate alınmamaktadır.

5. Hazine’nin yurt dışı borçlanması amacıyla ihraç edilen Eurobondların 4749 s. Kanunun 15. Maddesi kapsamında her türlü vergiden istisna olduğuna ilişkin görüşler de bulunmaktadır. Bunlara göre; “Eurobond faiz gelirleri vergiden istisna olduğundan GVK md. 94 kapsamında vergi stopajına tabi bulunmamakta ve beyan sınırında da 150.000 TL’lık tutar geçerli olmamaktadır.” Ancak GİB bu görüşte değildir (258 seri nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği). Bizce de Vergi İdaresi’nin görüşü mevzuata uygundur.

6. Öte yandan iskontolu alışlardaki iskonto tutarlarının, bononun alış tarihinden sonraki kupon tahsilatlarına paylaştırılarak gelire eklenmesi gerektiği şeklinde görüşler de vardır. Buna göre iskonto tutarları ise tahsil edilen kupon tutarlarına eklenerek o döneme ilişkin faiz geliri hesaplanır. Esasen ödenen prim ile iskonto tutarının nasıl ve ne zaman dikkate alınacağı konusunda Maliye GİB’in sirküler veya genel tebliğ ile görüş belirtmesinde yarar bulunmaktadır.

7. Maliye Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 30/07/2006 tarih ve B.07.1.GİB.0.01.56-5601-690 sayılı yazısı

8. Örnek satış kazancı hesaplama için Bknz: Mehmet Bingöl, Eurobond Gelirlerinde Vergi Durumu (2020 yılı), Finans Gündem, 22 Haziran 2020

9. Mevzuattaki bu hususun (kur artışlarını vergileyen) düzeltilmesi için öteden beri yasal düzenleme önerileri sunulmaktadır.

[1] G.V.K.’nun Geç 67. Maddesindeki stopaj rejimine tabi finansal ürünlerden elde edilen gelirler yıllık gelir vergisi beyanına tabi değildir. Eurobondlar yurt dışında işlem gördüklerinden G.V.K.’nun Geç 67. maddesindeki stopaj rejimi kapsamı dışındadır.
[2] Belli ve geçici bir süre ile Türkiye’de bulunan yabancılar 6 aydan fazla kalsalar da “dar mükellef” olarak kabul edilirler.
[3] Eurobondlar G.V.K. madde 94 uyarınca stopaja tabi olup, stopaj oranı öteden beri %0’dır.
[4] Ücret geliri GİB’nın 311 nolu Gelir Vergisi Tebliği uyarınca yıllık beyan haddinin hesabında dikkate alınmamaktadır.
[5] Hazine’nin yurt dışı borçlanması amacıyla ihraç edilen Eurobondların 4749 s. Kanunun 15. Maddesi kapsamında her türlü vergiden istisna olduğuna ilişkin görüşler de bulunmaktadır. Bunlara göre “Eurobond faiz gelirleri vergiden istisna olduğundan GVK md. 94 kapsamında vergi stopajına tabi bulunmamakta ve beyan sınırında da 150.000 TL’lık tutar geçerli olmamaktadır.” Ancak GİB bu görüşte değildir (258 seri nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği). Bizce de Vergi İdaresi’nin görüşü mevzuata uygundur.
[6] Öte yandan iskontolu alışlardaki iskonto tutarlarının, bononun alış tarihinden sonraki kupon tahsilatlarına paylaştırılarak gelire eklenmesi gerektiği şeklinde görüşler de vardır. Buna göre iskonto tutarları ise tahsil edilen kupon tutarlarına eklenerek o döneme ilişkin faiz geliri hesaplanır. Esasen ödenen prim ile iskonto tutarının nasıl ve ne zaman dikkate alınacağı konusunda Maliye GİB’in sirküler veya genel tebliğ ile görüş belirtmesinde yarar bulunmaktadır.
[7] Maliye Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 30/07/2006 tarih ve B.07.1.GİB.0.01.56-5601-690 sayılı yazısı
[8] Örnek satış kazancı hesaplama için bknz: Mehmet Bingöl, Eurobond Gelirlerinde Vergi Durumu (2020 yılı), Finans Gündem, 22 Haziran 2020
[9] Mevzuattaki bu hususun (kur artışlarını vergileyen) düzeltilmesi için öteden beri yasal düzenleme önerileri sunulmaktadır.