Asrın felaketi olarak adlandırılan ve 11 ilde büyük yıkıma yol açan 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki Kahramanmaraş depremleri 14 milyon kişiyi etkilerken Dünya Bankası'nın tahminine göre 1 milyon 250 bin kişi evsiz kaldı. 45 binden fazla kişinin hayatını kaybettiği depremlerde 105 binden fazla bina yıkılırken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bir yıl içinde depremzedelere kalıcı konutlarının teslim edileceğini açıkladı. Peki, bu kalıcı konutlar kimlere, hangi şartlarda verilecek, ödemeler nasıl olacak, kaç yıl vade yapılacak?
Gökçen Tuncer'in Independent Türkçe'de yer alan haberde konuyla ilgili çok ayrıntılı bilgiler paylaşıldı.
İşte Tuncer'in haberinden önemli bilgiler:
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın internet sitesinde de yer alan bilgilere göre 11 ilde, Mart ve Nisan 2023 sonuna kadar, şehirlerin rezerv alanlarında, 199 bin 739 kalıcı konut için sözleşme süreçleriyle birlikte yapımları da başlayacak.
Bir ailenin dört kişi olduğunu varsayarsak, yaklaşık 200 bin konut, 800 bin kişinin barınması anlamına geliyor.
Erdoğan, 20 Şubat'ta yaptığı açıklamada "Hasar tespit, enkaz kaldırma ve yer belirleme işlemleri bittikçe her ilimizde bu konut sayıları artacaktır" ifadelerini kullanmıştı. Erdoğan ayrıca binalarda güçlendirmenin olmayacağını, hepsinin sıfırdan yapılacağını söylemişti.
Çevre Şehircilik ve İklim Bakanı Murat Kurum'un açıklamasına göre şehirdeki konutların yanı sıra, 73 bin 972 köy evinin de çelik konstrüksiyon ve betonarme olacak şekliyle projeleri hazırlandı.
Hangi şehirde kaç kalıcı konut ve köy evi yapılacağı ile ilgili sayılar ise şu şekilde:
Bakanlık, binaların zemin artı 3-4 katı geçmeyecek şekilde yatay ve "yöresel mimariye uygun" şekilde inşa edileceğini söylüyor.
Şehirlerin kültürel, sosyolojik ve demografik yapısının ve ihtiyaçlarının göz önünde bulundurulacağı projelerde konutlar 105 metrekare brüt, 85 metrekare net 3+1 dairelerden oluşacak. Köy konutları ise 120 metrekare brüt, 93 metrekarede neti olan 3+1 dairelerden oluşacak.
Bakanlık ayrıca, yeni yapılacak konutlarda dükkanların bina altlarında yer almayacağını söylüyor.
Deprem konutları ücretsiz mi olacak?
Depremzedelere verilecek konutlar ücretsiz mi olacak sorusunun yanıtı 'hayır.'
Afet sonrası sağlanacak konutların ödeme planı yasada dahi yer alıyor.
25 Mayıs 1959 tarihli Resmi Gazete yayımlanan, 7269 sayılı "Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunu"ndan bahsediyoruz.
Kanunun 27'nci maddesinde "İnşa edilecek binalar için yapılacak harcamalar ile, üzerine bina yapılan arsaların bedelleri o binaların maliyetini teşkil eder" ifadesi yer alıyor.
Harita alımı, imar planı ve proje düzenlenmesi, araştırma ve gerekli teknik yardım giderleri ile yeniden yapılacak veya tamir edilecek kamuya ait yol, su, elektrik ve kanalizasyon tesisleri giderlerinin borçlandırmaya tâbi tutulmayacağını söyleyen madde, şu cümleye yer veriyor:
Taşınmaz mal için bu şekilde tespit edilen maliyet bedellerinden sahiplerine ait kıymet belgelerindeki miktarlar çıktıktan sonra, geri kalanı borçlandırmaya esas tutulur.
28'inci madde ise "kanundan faydalanmak suretiyle inşaat kredisi verilmesini ya da bina yaptırılmasını isteyenlerin" Bakanlıkça yapılacak yardıma ilişkin mahallî ilân tarihinden itibaren iki ay içinde başvuru yapması gerektiğini söylüyor.
Hak sahibi olmak nedir?
29'uncu maddede yer alan ifade ise şöyle:
Yıkılan, yanan veya ağır hasara uğrayan veya uğraması muhtemel olan binalarla imar planları gereğince kamulaştırılmasında zorunluluk bulunan yerlerdeki binalarda oturan ailelere HAK SAHİBİ OLMAK şartıyla konut yaptırılır veya kredi verilir.
AFAD'ın internet sitesinde hak sahibin kim olduğu şu şekilde açıklanıyor: Yıkılan veya ağır hasar gören ya da muhtemel afetlerden etkilenebilecek binalarla olan mülkiyet ilişkilerini belgeleyebilen ve yeniden yapılacak binalardan veya verilecek inşaat kredisinden yararlanabilen afetzededir.
Hak sahibin belirlenmesinde önce ilgili yerdeki mülki amirin veya görevlendireceği kişinin başkanlığında, Mahalli Hak Sahipliği Komisyonu kuruluyor. Hak sahibi olanlar bu komisyon tarafından kayıt altına alınıyor. Kahramanmaraş depremleri sonrası hak sahipliği başvuruları geçen hafta başladı.
Hak sahibi olmanın kuralları
Ancak hak sahibi olmanın da kuralları var. Bir kere yasal süre içinde başvurulması şart.
Başvuranın adına ya da eşine ait hasarsız başka bir binası ya da dairesi olan ailelere bina ve inşaat kredisi verilmiyor.
DASK'ı olan bir afetzede; hem DASK'tan para alabiliyor hem de hak sahipliği koşullarını taşıması kaydıyla AFAD tarafından kendisine konut yapılabiliyor.
Afetzedenin kaç tane ağır hasarlı konutu olursa olsun AFAD tarafından hak sahibi olmak kaydıyla kendisine bir adet konut yapılabiliyor.
Yıkık olduğu veya ağır, orta ve az derecede hasar gördüğü belirlenen binalardan mülkiyeti tüzel kişilere ait olanlara yardım yapılmıyor. Ancak ekonomik ve sosyal hayatı kesintiye uğrayan dükkan ve fırın gibi binalar için sahiplerine, borçlandırma hükümleri kapsamında, Bakanlıkça belirlenecek esaslara göre inşaat kredisi verilebiliyor.
Kiracılar, vakıf ve dernekler, kaçak yapılar, imar planında sakıncalı yerlere ruhsatsız olarak yapılmış yapıların sahipleri, DASK poliçesi olmayanlar hak sahibi olamıyor.
Deprem konutları için dört farklı yöntem
AFAD'ın internet sitesinde yer alan bilgilere göre hak sahiplerine, dört yöntemle konut inşa edilebiliyor:
- TOKİ aracılığıyla
- İhale yöntemiyle
- Evini kendisi yapacak olanlara yardım yöntemiyle
- Hazır konut kredisiyle.
40'ıncı maddede evini kendi yapacaklar için şöyle bir madde bulunuyor:
Afetten hasar görmüş binaların onarımı veya kendi yapısını kendi yapacak kimse için yapılan para yardımlarına ait borçlandırmalarda; taşınmaz malı tapusuz ise, kadastro işlemleri sonuçlanıncaya kadar ilgili kimsenin varsa başka tapulu taşınmaz malının ipotek edilmesi, yoksa, kefalet suretiyle borçlandırma yapılır.
Depremzede iki şekilde borçlandırılıyor
7269 sayılı Kanun'a göre iki tip borçlandırma var.
Bunlardan ilki açık borçlandırma, yani inşaat yardımı yapılacak hak sahibi sayısının kesinleştirilmesi için hak sahiplerine açık borçlandırma senedinin imzalatılması işlemi.
İkincisi ise kesin borçlandırma işlemi. Bu da ihaleli ve emanet işlerde hak sahiplerine konutları teslim edildikten sonra kesin hesap sonucu birim konut için belirlenen maliyet, evini yapanlara yapılacak yardımda ise hak sahibine konutunu bitirmesi için yapılan toplam yardım miktarı üzerinden yapılan borçlandırma işlemi anlamına geliyor.
Geri ödeme süreleri ve faizler ne kadar?
Kanundaki mali hükümlere gelirsek de; konutlar için krediler faizsiz kullandırılıyor. Ancak dükkan ve fırın gibi yerler için yapılacak borçlandırmalar, yıllık yüzde 4 faize tâbi.
Kredilerin ilk iki yılı ödemesiz.
Kanunun 40'ıncı maddesinde "Borçlandırma bedelleri, konut, konut inşası, arsa ve sair yardımlarda en az 20 ve en çok 30; dükkan ve fırın gibi yerler için yapılan yardımlarda ise, en az 5 ve on çok 15 yılda ve eşit taksitler halinde tahsil edilerek fon hesabına yatırılır" deniliyor.
AFAD'ın sitesinde yer alan bilgiye göre ağır ve orta hasarlı yapıların geri ödeme süreleri ve faizleri şu şekilde:
Yasaya göre vadesinde ödenmeyen taksitlere dair borç için gecikilen her güne yıllık yüzde 5 gecikme faizi uygulanıyor.
Vadesinden önce iki yıllık taksitten az olmamak kaydı ile mevcut borcu defaten ödeyen hak sahibinin borcu yüzde 20 indirime tâbi tutuluyor.
Kahramanmaraş depremi sonrası afetzedeler için yapılacak konutların fiyatı ne kadar olacak?
Bu konuyla ilgili henüz resmi bir açıklama yok.
Ancak bazı kuruluşların açıkladığı rakamlar var.
Dünya Bankası'nın verilerine göre depremin verdiği zararın faturası 34 milyar doları aşacak. Bu, Türkiye'nin 2021 gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 4'ü. Toplam zararın yüzde 53'ü ise konutlarda (18 milyar $).
Rapor ayrıca, "toparlanma ve yeniden yapılaşma" sürecinin, maliyeti ikiye katlayacağı ifade ediliyor. Buna bir de GSYH kaybı eklenecek.
Eski Planlamacı ve Merkez Bankacı iktisatçı Ercan Türkan'ın "Ercan Türkan Tüketim Endeksi (ETTE)"ne göre ise toplam maliyet 58,2 milyar doları bulabilir.
ABD'li veri analizi şirketi Verisk, depremlerin yol açtığı ekonomik zararın maliyetini en az 20 milyar dolar olarak hesaplıyor.
CHP Antalya Milletvekili ve Sanayi Komisyonu Üyesi Çetin Osman Budak'ın 28 Şubat'ta yaptığı açıklamaya göre konut yapım maliyeti, 40 milyar doları bulacak.
Depremzedelerin yeni konutlar için 20 yıl süreyle borçlandırılacaklarını ifade eden Budak, "Depremzedelere binaların yapım maliyetleri belli olmadığı için boş afet borçlandırma senetleri ve taahhütname imzalatılacak. Deprem sigortası olmayan depremzedeler yapılan konutlardan faydalanamayacaklar" açıklamasını yaptı.
60 gün içerisinde borçlanma senedi ve taahhütnameyi imzalamayanların hak sahipliklerinin sona ereceğini hatırlatan CHP'li vekil, "Üzerlerinde sağlam kalan taşınmazları varsa ipotek altına alınacak. Ödemeler yıllık olarak yapılacak. Üç yıl üst üste taksitini ödeyemeyen depremzedenin evine el konulacak" dedi.
105 metrekare evin maliyeti 1 milyon lirayı aşıyor
11 Şubat 2023'te Resmi Gazete'de yayımlanan "Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesabında Kullanılacak 2023 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri Hakkında Tebliğ"e göre konutlar, okullar, entegre sanayi tesisleri, yurtlar ve bankalar gibi 50'den fazla çeşit yapıda inşa maliyetleri metrekare başına 6 bin 350 lira ile 8 bin 825 lira arasında.
Ekonomim gazetesinden Hüseyin Gökçe'nin de haberinde yer aldığı gibi bu rakamlar, kaba inşaat maliyeti. Yani, bina içindeki banyo, tuvalet, yer döşemesi, armatür gibi detaylar yok.
Gökçe, "Parke, lavabo, mutfak dolapları gibi alanlara yapılan harcamalarla birlikte günümüz fiyatlarıyla ortalama metrekare maliyeti 10 bin lira civarına ulaşıyor" diyor.
Dolayısıyla Bakanlık'ın yapmayı vadettiği 105 metrekarelik evin maliyeti, 1 milyon lirayı aşıyor. Buna bir de altyapı maliyetleri eklenirse 1 milyon 575 bin lira gibi bir hesap çıkıyor.
İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Hepşen, 28 Şubat'ta Dünya Gazetesi'nde kaleme aldığı yazısında TBMM Deprem Araştırma Komisyonu Raporu'na referans vererek, Türkiye'de 28,6 milyon konutun olduğunu ve bunların yaklaşık 6,7 milyonunun depreme karşı dayanıksız olduğunun tahmin edildiğini belirtmişti.
Prof. Dr. Ali Hepşen, Independent Türkçe'ye yaptığı açıklamada net 100 metrekarelik bir konutun ortalama 65 bin dolar bedeli olduğunu söyledi.
"Dünya Bankası hesaplamaları da bu sayıyı destekliyor" diyen Hepşen, "Bu da kabaca tek daire fiyatının 1 milyon 300 bin liraya denk geliyor. Bu sayı içinde harfiyat çalışması, temizlik ve yeniden yapım süreci de var" açıklamasını yaptı.
Elazığ depremi sonrası 510 ile 725 lira aylık ödeme
24 Ocak 2020'de gerçekleşen Elazığ depreminde 40'tan fazla insan hayatını kaybetti.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Ekim 2022'de yaptığı açıklamada 18 bin 524 konutun tesliminin gerçekleştiğini, 60 bin kişinin de yeni evlerine yerleştiğini duyurmuştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 22 Eylül 2020'de yaptığı açıklamada, "2+1 konutlar şerefiye bedellerine göre 510 ile 725 lira arasında aylık ödeme ile vatandaşlarımıza teslim edilecektir. 3+1 konut için 730 ile 935 lira arasında bir bedel belirlenmiştir. Köy evlerinde ahırsız olanlarda 790 lira ahırlı olanlarda 905 lira aylık ödemeler yapılacaktır. Ödemeler 20 yıl vade ve faizsiz olarak gerçekleştirilecektir" demişti.