Ayça Karaca [email protected]

2015’te küresel beklentiler: ABD’de yükselen riskler

Yeni yıla adım atmak üzere olduğumuz şu günlerde küresel ekonominin 2015 görünümüne ilişkin belirsizlik artarken ufukta görünen risk bulutları da karamsarlığa yol açıyor. Ünlü ekonomist Roubini geçtiğimiz aylarda yayınlanan bir yazısında küresel ekonomiyi dört motoru çalışması gerekirken tek motorla uçmaya çalışan bir uçağa benzetmişti. Uçağın halen çalışmasını ve yol almasını sağlayan tek motor Anglosakson ekonomileri (ABD  ve kuzeni İngiltere), tekleyen diğer üç  motor ise Euro Bölgesi, Japonya ve gelişen ülkeler olarak sıralanıyor.  Fırtınalar ve şimşekler arasında okyanusun üzerinde tek motorla yol almaya çalışan küresel ekonominin benzin deposunu dolduran ucuz petrol ise uçağın havada kalmasını destekleyen yeni  bir unsur olarak ön plana çıkıyor.

ABD küllerinden doğuyor

Bütün dünya ekonomisini ardından sürükleyerek kendisini ateşe atan ABD bir Anka kuşu misali küllerinden yeniden doğdu. Kendisi kadar şanslı olmayan dünyanın diğer ülkelerinin tüm dikkati ise önümüzdeki yıl Fed Başkanı Yellen ve arkadaşlarının faiz artışı konusunda vereceği karara odaklanmış olacak. Faiz oranları krizin başladığı Aralık 2008’den bu yana rekor düşük düzeyde -%0,25 oranında- bulunuyordu. ABD ekonomisi istihdam ve büyümede gözlenen gelişme ile  bu yıl içerisinde giderek ivme kazanırken Fed 4,5 trilyon dolar tutarındaki tahvil alım programını Ekim ayında sonlandırdı. Fed’in varlık alım programını sonlandıracağını açıkladığı Mayıs 2013’ten bu yana yaşanan süreç gevşek para politikasına alışmış diğer ülkelerde -özellikle gelişen piyasalarda- paniğe ve süreklilik gösteren dalgalanmalara yol açtı.

Dünyanın en büyük ekonomisinin ne zaman faiz artışında bulunacağı diğer ülkeler  için endişe yaratan bir soru haline dönüşürken Fed toplantılarındaki açıklamalar vurgu ve ifade değişikliklerine kadar yakın bir şekilde takip edilmeye başlandı. Faiz artışının zamanlamasına ilişkin olarak Aralık toplantısında uzunca bir süredir inatla kullanılan “kayda değer bir zaman” ifadesi kaldırılıp yerine politika değişikliklerinde ”sabırlı” olunacağı ifadesi getirildi. Bu durum başta bir anda %1,5 yükselen Dow Jones sanayi endeksi olmak üzere dünya borsaları tarafından Fed’in faiz artışında acele etmeyeceği şeklinde yorumlanarak bir yükseliş dalgasına yol açtı.

Ancak 3. çeyrek büyüme verisinin son 11 yılın en yüksek düzeyine %5’e yükselmesi faiz artışında sabretmenin o denli uzun sürmeyebileceği yorumlarını da beraberinde getirdi. Nitekim Guardian gazetesi yazarları Larry Elliot ve Angela Monaghan tarafından yapılan yorumda da ekonomik verilerin gelecek haftalarda da ABD ekonomisinin güç kazandığını gösterecek şekilde olumlu gelmeye devam etmesi durumunda sabrın çok sürmeyebileceği belirtiliyor. Ayrıca Fed’in ifadelerindeki ihtiyatlı tutumu bir kenara bırakıp faiz artışının tarihini işaret etmesi durumunda da piyasalarda çok büyük dalgalanmaların beklenmesi gerektiği de ifade ediliyor.

Bu çerçevede, Roubini de ABD güçlenmeye devam ederken dünya ekonomisinin diğer motorlarının zayıf seyretmesinin doları aşırı güçlü bir hale getirebileceği ve bunun da kaçınılmaz bir şekilde ihracatı azaltacağı ve ABD ekonomisini zayıflatabileceği uyarısında bulunuyor. Diğer büyük ülkeler yavaşlamaya ve buna bağlı olarak dolar yükselmeye devam ettikçe, iç talep ne kadar kuvvetli olsa bile ABD’nin bu yavaşlamadan kendisini ayrıştırmasının giderek güç olacağını vurguluyor.

Yüksek borçlulukla yeniden yüzleşmek

 ABD ekonomisinde büyümeye ve finansal istikrara en büyük tehdidi ise borçluluk oranının yüksekliği oluşturuyor.  Guardian gazetesi yazarı Heidi Moore dünyanın  aşırı borçlanmış olduğunu ve 2015’in  yeniden finansman ya da yeniden müzakere yolu ile yüksek borçlulukla yüzleşmek durumunda kalacağımız bir yıl olduğu uyarısında bulunuyor. Özellikle ABD’de hane halkı borcunun -ödemeyi sürdürseler de-  3,2 trilyon dolar olduğu ve bunun 1,2 trilyon dolarının temerrüt riski -%14-  yüksek olan öğrenim kredileri olduğu belirtiliyor. Aynı zamanda otomobil kredilerinin de kriz öncesi 2005-2006’da ev ipotek kredilerinin izlediği yolu izlediği ve gevşek standartlar yüzünden halen mevcut otomobil kredilerinin 1/3’inin eşik altı (sub-prime) nitelikte olduğu ifade ediliyor.

Finans sektöründe ise bankaların kar etmeye olan açlıkları yüzünden Kongre’nin  bankalara sıradan Amerikan vatandaşlarının tasarruflarını bir kez daha swap ve türev ürünlerin işlemlerinde kullanmasına izin veren bir yasayı kabul ettiği vurgulanıyor. Bunun sonucu olarak bankaların daha fazla risk alacağı ve ekstra riskin ABD’yi on yıl için de ikinci kez tekrar krize sürükleme olasılığının yönetilmesi hayli güç bir tehdit oluşturduğu da vurgulanıyor.

Kaya gazı yeni sub-prime krizine yol açabilir mi?

Finans sektöründe yükselen risklerin yanı sıra, petrol fiyatlarında Haziran ayından bu yana gözlenen %50’ye varan büyük  düşüş ABD’de kaya gazı üreticilerini tehdit ederek ekonomik risk oluşturmaya başladı. Kaya gazı üretiminin büyük çoğunluğunun yüksek getirili fakat çöp (junk) tahvillerle finanse edilmesi nedeniyle petrol gelirlerindeki düşüş bu sektördeki üreticiler için tehlike arz ediyor. Guardian yazarları Elliot ve Monaghan da  Bank of England’ın son Finansal İstikrar Raporu’nda yer alan ifadeleri aktararak riskin büyüklüğüne dikkat çekiyor: “ABD’li petrol ve gaz üreticileri Amerikan yüksek getirili tahvil piyasasındaki mevcut borcun %13’ünden sorumlu bulunuyor,  bu sektörde algılanan veya gerçekleşen risk artışı yatırımcılar tarafından satışlara ve yüksek getirili bu piyasada likidite sıkıntısına neden olabilir.”  Başka bir deyişle, kaya gazı sektörü ABD’nin bir sonraki eşik altı (sub-prime) krizinin çıkışına kaynaklık edebilir.

Küresel ekonominin çalışan tek motoru şimdilik sorunsuz işlemeye devam etse de fırtınalar ve şimşekler arasında çalışmayan diğer motorların yükünü daha ne kadar taşımaya devam edebileceği belirsiz görünüyor. Fed’in 2015’te gerçekleşmesi beklenen faiz artışının özellikle gelişen ülkeler başta olmak üzere diğer motorları susturması halinde uçağın zorunlu bir iniş yapması kaçınılmaz olabilir.

Devam edecek