Libya'da finans kurumlarında canlanma

Siyasi süreçte üst üste yaşanan hayal kırıklıklarından sonra ülkenin doğu ve batı bölgelerine bölünmüş haldeki Libya Merkez Bankası’nın başkanları arasında yapılan görüşmelerin ardından Libya halkının ülkeyi on yıldır hem siyasi hem de ekonomik olarak rahatsız eden krizlerin sona erebileceğine dair umutları yeniden canlandı. 2014 yılından bu yana ilk kez, ülkenin en önemli finans kurumu ve ekonomisinin direği olan Merkez Bankası’nı birleştirme yolunda önemli adımlar atıldığı açıklandı.

Trablus’taki Merkez Bankası Başkanı Sıddık el-Kebir ile el-Beyda'daki Merkez Bankası Başkanı Ali el-Hibri arasında yapılan ilk görüşme, Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu’nun (UNSMIL), arabuluculuğunda gerçekleşti. Görüşmede, tam üç yıl süren mevcut bölünmeyi sona erdirmenin başlangıcı ​​olarak, iki bankanın hesaplarına ilişkin uluslararası bir denetim raporu sunuldu.

Uzun zamandır beklenen rapor

Şarku'l Avsat'tan Zayid Hediyye'nin Independent Arabia'dan aktardığı habere göre, Birleşmiş Milletler (BM) Libya Özel Temsilcisi ve UNSMIL Başkanı Jan Kubis, Libya Merkez Bankası hesaplarıyla ilgili uluslararası mali denetimin nihai raporu, Libya Başkanlık Konseyi'ne, Ulusal Birlik Hükümeti’ne (UBH) ve Trablus ve el-Beyda’da bölünmüş haldeki Merkez Bankası’na sundu.

UNSMIL’den yapılan açıklamada, Trablus'taki Merkez Bankası Başkanı el-Kebir’e ve el-Beyda’daki Merkez Bankası Başkanı el-Hibri'ye bu raporların birer kopyasının gönderildiği belirtildi. Açıklamada bu adımın, önceki Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) Başkanlık Konseyi Başkanı Fayiz es-Serrac tarafından başlatılan 3 yıllık bir sürecin sonucunda atıldığı kaydedildi.

Açıklamada, Fayiz es-Serrac’ın, BM Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) talep ve yetkilendirilmesinde belirtildiği üzere Merkez Bankası'nın birleştirilmesine, bankacılık sektöründe şeffaflığın ve bütünlüğün artırılmasına yönelik koşulların yaratılması ve tavsiyelerde bulunulması amacıyla söz konusu mali denetimin yapılması için BM’ye başvurduğu ifade edildi. Açıklamada, UNSMIL’in bankanın her iki tarafı ile denetim süreci için görev tanımlarının tamamlanmasını da içeren bu süreci üstlendiğine ve böylece denetim sürecini, sürecin bağımsızlığını ve en iyi uygulamaların uygulanmasını sağlamak için uluslararası bir şirketin bağımsız denetçi olarak seçilmesiyle Birleşmiş Milletler Proje Hizmetleri Ofisi'nin yönettiği vurgulandı.

Hoş sürpriz

Uluslararası rapor, Libya’nın son yıllarda yaşadığı ekonomik kriz ve tüm düzeylerdeki istisnai koşullar göz önüne alındığında hoş ve beklenmedik bir sürpriz oldu. Raporda, ülkenin döviz rezervlerinin, 1 Aralık 2014'ten bu yana esas olarak, petrol üretimindeki düşüşün neden olduğu kayıpları azaltmak için 2016 yılında ayrılan portföyden 15 milyar dinarın çekilmesi nedeniyle azaldığına dikkat çekildi.

Nakit rezervlerinin tükenmesini önleyen acil durum adımının ayrıntılarını ortaya koyan raporda, söz konusu portföyün, Merkez Bankası'nın Trablus'ta sahip olduğu varlıkları özel veya acil durumlarda kullanılmak üzere koruduğu, harcamaların sınırlandırıldığı ve ilk etapta döviz elde edilmesinin ulusal rezervlerin korunmasına katkıda bulunduğu bir dönemde ayrıldığı belirtildi.

Libya dinarının değer kaybetmesinin nedenleri

Libya’nın nakit rezervinin geçtiğimiz yıllarda başarılı bir şekilde kurtarılması, diğer kaçınılmaz önlemlerin alınmasına engel olamadı. Bu da Libya’nın resmi para birimi dinarın kurunda rekor düşüşe yol açtı. Rapor, raporlama dönemi olan Eylül 2014 ile Haziran 2020 arasında dolaşımdaki para miktarında önemli ölçüde artış gözlemlendiğine işaret etti. Rapora göre bunun nedeni, Libya Merkez Bankası’nın her iki tarafının döviz kurunu baskılayan ve yerel para biriminin değer kaybetmesine yol açan çeşitli faktörler nedeniyle dinar basmaya başvurmasıydı.

Raporda şöyle devam edildi:

Tüm bu faktörler, Ocak 2021'den itibaren ABD doları karşısında yüzde 300 değer kaybeden dinarın hızla basılmasıyla birleşerek, petrol sahalarının ve kredili mevduat hesaplarının sık sık kapanmasına yol açtı.

Raporun diğer sonuçları arasında, Libya’nın, raporlama döneminde toplam kamu gelirlerinin yüzde 84'ünü oluşturduğu için gelirinin ana kaynağı olarak halen neredeyse tamamen petrol satışlarına bağımlı olması yer aldı.

Reform fırsatları

UNSMIL, denetim sürecinin ana sonucunun, Merkez Bankası’nın birleştirilmesinin artık sadece tavsiye edilen bir konu olmadığı, aynı zamanda şiddetle gerekli hale geldiği sonucuna varılması ve devam eden bölünmenin, dövize erişimi zorlaştırıp para reformunu engellediği gibi, ticari bankaların bütünlüğünü ve denetimini de baltaladığının anlaşılması olduğunu açıkladı.

Libya Merkez Bankası'nda geçtiğimiz yıllarda yaşanan bölünmenin olumsuz sonuçlarına işaret eden UNSMIL raporda, Libya'nın dış borcu olmadığını ve petrol satışları yoluyla geçmişte elde edilen döviz rezervlerinin büyük ölçüde korunduğunu belirterek, “Bu bölünme, ortak bir bütçe eksikliğiyle birleştiğinde, birbirini izleyen önceki hükümetleri finanse etmek için her iki bankada borç birikmesine katkıda bulundu” ifadelerine yer verdi.

UNSMIL, bu raporun, Merkez Bankası’nın her iki tarafı için mali denetim sürecinin sona erdiğinin göstergesi olan sunumuyla birlikte banka kredisi verme sürecinde reform yapma ve iyileştirme fırsatları için gerekli bilgileri verdiğine ve rehberlik sağladığına işaret etti.

UNSMIL, raporun, Merkez Bankası'nın yeniden birleşmesi ve şeffaflık düzeyinin artırması amacıyla mali raporlama için uluslararası standartların benimsenmesi, dinarın devalüasyonunun etkisinin değerlendirilmesi, etkin yönetimin kurulması ve iç kontrollerin oluşturulması gerektiğine dikkati çektiğini vurguladı.

Nedeni açıklanmayan bölünme

Libya Merkez Bankası'nın geçmiş yıllardaki mali operasyonlarına ilişkin uluslararası rapor ile Kebir ve Hibri arasındaki toplantılara dair yorumlara gelince, bu toplantılara katılan Başkanlık Konseyi Başkanı Muhammed el-Menfi, “Libya'da yasama ve yürütme kurumlarının birleştirilmesinden sonra finans kurumundaki bölünmenin devam etmesi haksızlık olurdu” ifadelerini kullandı. Libya Haber Ajansı'nın (LANA) aktardığı açıklamasında Menfi, Merkez Bankası’nın yöneticileri olan Sıddık el-Kabir ve Ali el-Hibri'yi bu sorunu çözecek bir sorumluluk ruhu göstermeye’ çağırdı.

Menfi, Başkanlık Konseyi'nin raporda yer alan tespit ve tavsiyeleri büyük bir dikkatle ciddiye alacağını ve bu tespit ve tavsiyeleri birincil hedefine ulaşmak yani Libya'daki finansal kurumları birleştirmek için mümkün olan en iyi şekilde kullanacağını vurguladı.

UBH Başbakanı Abdulhamid Dibeybe ise konuya ilişkin açıklamasında, hükümetinin raporun sonuçlarından yararlanacağını ve Merkez Bankası’nı birleşme sürecini tamamlamak için büyük bir ortak olarak raporla çalışacağını söyledi.

Ülkenin birleştirilmesi için atılan bir adım

Öte yandan BM Libya Özel Temsilcisi ve UNSMIL Başkanı Jan Kubis, Trablus ve el-Beyda’daki Libya Merkez Bankası'na yönelik mali denetim sürecinin tamamlanmasının sıradan bir olay olmadığını, bilakis ülkenin çeşitli kurumlarını ve Libya'yı birleştirmeye ve daha fazla istikrar ve barışa ulaşmaya yönelik önemli bir adım olduğunu ifade etti.

Kubis, raporun Başkanlık Konseyi'ne teslim töreninin ardından gazetecilere yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:

Rapor, ekonomik kalkınma, özel ve kamu sektörü ile bankacılık sektörünün gelişmesi için bir ön koşul olması nedeniyle Merkez Bankası ve ülkedeki bankacılık sektörünü birleştirme yolunda atılan önemli bir adımdır.