Prof. Dr. Serra Eren Sarıoğlu [email protected]

Otomatik Katılım çalışanlara ne kadar kazandırdı?

Otomatik katılım sistemi (OKS) hayata geçeli neredeyse 1 yıl oldu. Bu zaman zarfında sistem gerek gidişatıyla, gerekse de yapılacak iyileştirmelerle ilgili sürekli tartışıldı. Biz de bu yazımızda OKS’de fon yönetimiyle ilgili bir değerlendirme yapmak istedik.

OKS’de son durum

18 emeklilik şirketinin olduğu OKS’de 5 Ocak 2018 itibariyle toplam 3,43 milyon katılımcı bulunmakta ve biriken fon tutarı 1,8 milyar TL’yi geçmiş durumda. Bu 18 emeklilik şirketinden Aegon Emeklilik ve Hayat’ın otomatik katılımla sisteme dahil ettiği çalışan bulunmamakta. Bir de şöyle bir güncelleme yapmamız gerek: Geçtiğimiz ay Fiba Emeklilik ve Hayat yapılan anlaşma ile Groupama Emeklilik’in bireysel emeklilik portföyünü devraldı. Bu durumda, OKS’de faal 16 emeklilik şirketi olduğunu söyleyebiliriz.

OKS’de çalışanlara sunulan fonlar

İlk olarak sisteme giren çalışanlardan faiz içeren veya faiz içermeyen olmak üzere iki tür fon arasından seçim yapmaları istendi. Bu kapsamda, katkı payları yapılan tercih doğrultusunda öncelikle 1 yıllık süre boyunca başlangıç fonunda (faiz içeren) veya başlangıç katılım fonunda (faiz içermeyen) değerlendiriliyor. Sistemde 14 emeklilik şirketine ait başlangıç fonu ve 16 emeklilik şirketine ait başlangıç katılım fonu yer almakta:

Katılım Emeklilik ve Bereket Emeklilik katılımcılarına yalnız faiz içermeyen fonlar sunmaktalar.

Başlangıç fonları, portföylerini mevduat, ters repo ve kısa vadeli devlet tahvilinde değerlendirebilmekteler. 30 Kasım 2017 itibariyle fonlar % 22 oranında devlet tahviline, % 68 oranında mevduata, % 4 oranında ters repoya ve % 6 oranında da Takasbank Para Piyasası’na yatırım yapmışlar.

Başlangıç fonlarında getiriler

Kuruldukları tarihten 30 Kasım 2017 tarihine kadar başlangıç fonları ortalama olarak % 9,66 getiri elde etmişler. Fonların getirilerini dönem sonundaki fon fiyatından dönem başındaki fon fiyatını çıkartıp dönem başındaki fon fiyatına bölerek buluyoruz. Oysaki katılımcının getirisini hesaplamak için onun her dönem yatırdığı tutarları dikkate almak gerekir. Bu hesaplamayı her ay maaşından 50 TL kesilen bir asgari ücretli çalışan için yaparsak (çalışanın katkı paylarının, getirisi başlangıç fonlarının ortalama getirisine yakın bir fonda değerlendirildiğini düşünelim):

Her ay 50 TL yatıran bir katılımcının Kasım sonunda 580,59 TL’lik bir birikimi olur. Bu değerlerle katılımcının getirisini hesaplarsak aylık % 0,90 ve yıllık bileşik % 11,3 getiri buluruz.  

Çalışan 50 TL’lerini OKS yerine mevduatta değerlendirmiş olsaydı getirisine olurdu? TCMB tarafından yayınlanan “Bankalarca Açılan Mevduatlara Uygulanan Ağırlık Ortalama Faiz Oranları” kullanılarak hesaplanan aylık faiz oranlarıyla katılımcının 30 Kasım tarihinde 579,9 TL’si olurdu. Yatırımcının getirisi aylık % 0,88 ve yıllık bileşik % 11,1 olarak hesaplıyoruz. Ayrıca mevduattan elde edilen faiz gelirlerinin %15 oranında stopaja tabi olduğunu da göz önünde bulundurmak gerekir. Keza, OKS’de de gelirden ödenecek vergi bulunmaktadır. Fakat bu vergi katılımcı sistemden ayrılırken kesilecektir. Her iki tabloyu karşılaştırdığımızda, OKS’de katılımcının birikimleri sanıldığının aksine değer yitirmemekte, en az mevduat kadar kazanç sağlamaktadır. Sistemde kalan katılımcıya devletin ödeyeceği 1.000 TL katkı da hesaplamada dikkate alınmamıştır.

Peki ya başlangıç katılım fonları?

Başlangıç katılım fonları da kuruldukları tarihten 30 Kasım 2017 tarihine kadar katılımcılarına ortalama olarak % 7,75 getiri sağlamışlar. Bu fonlar da portföylerini katılma hesabı, kamu ve özel sektör kira sertifikaları gibi faiz içermeyen yatırım araçlarında değerlendirmekteler. Başlangıç katılım fonlarının 30 Kasım 2017 itibariyle fonların varlık dağılımları % 32 oranında katılma hesabı, % 27 oranında kamu kira sertifikaları ve % 40 oranında özel sektör kira sertifikalarıdır.