Prof. Dr. Serra Eren Sarıoğlu [email protected]

Emeklilik fon yöneticilerinin değişiminin sektördeki yoğunlaşmaya etkisi

Sevgili Okuyucularımız,

Senenin ilk yazısından merhaba..

Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğü tarafından 15.12.2016 tarihinde bir sektör duyurusu yayınlamıştı ve bu duyuruda bir emeklilik şirketine ait toplam emeklilik fonlarının portföyünün yüzde kırkından fazlasını 01.07.2017 tarihinden itibaren aynı portföy yönetim şirketinin yönetemeyeceğini belirtmişti. Bu duyuru fiili olarak uygulamaya 2018 yılının ilk aylarında geçmişti. Bu uygulamayla sektörde:

* Daha rekabetçi bir portföy yönetim ortamı oluşması,

* Mevcut durumdaki yoğunlaşmanın azaltılması,

* Varlık sınıfı bazında yönetim performansına göre seçim yapılması,

* Fon getirilerinde artış sağlanması hedeflenmişti.

2018 yılı henüz tamamlanmadan, Aralık ayında Hazine tarafından yapılan bir başka duyuru ile uygulamanın yürürlükten kaldırıldığı bildirildi. Biz de bu yazımızda, önce uygulamaya alınan, üzerinden bir yıl geçmeden uygulamadan kaldırılan bu düzenlemenin sektöre etkilerini incelemeye çalıştık. 

Bu bölümde yer alan analizlerde, geçtiğimiz 9 aylık dönemde yukarıdaki hedeflerden ilk ikisine ne ölçüde ulaşıldığı incelenmiştir. Fon getirilerinde artış sağlanması hedefine ilişkin sağlıklı bir analiz yapabilmek için yeterli veri olmadığı düşünülmektedir.

Portföy yönetici değişikliğinin sektördeki etkilerini incelediğimiz bu çalışmada analizler Gönüllü BES için yapılmıştır. OKS fonları, sağlıklı bir analiz yapılabilecek bir veri henüz oluşmadığı için kapsam dışında bırakılmıştır. Analizlerde fonların 31.12.2017 itibariyle portföy büyüklük değerleri dikkate alınmıştır.

31 Aralık 2017 itibariyle Gönüllü BES‘teki fon sayısı 259’dur. Uygulamanın fiiliyata geçişi sonrasında bu fonların yüzde 52’si, bir başka deyişle 135 adedi başka bir portföy yönetim şirketi tarafından yönetilmeye başlanmıştır. Portföy büyüklüğü açısından bakıldığında yönetici değiştiren fonların toplam değeri 52,7 milyar TL’dir. Bu da toplam fon büyüklüğünün yüzde 68’ine denk gelmektedir.

Portföy yönetim şirketi bazında yönetici değişikliğinin incelenmesi

Portföy yönetim değişikliğiyle ilgili uygulamanın fiiliyata geçmesinden önce Gönüllü BES tarafında 26 olan portföy yönetim şirketi sayısı, uygulamayla birlikte 25’e düşmüştür.

Gönüllü BES fonlarında 31.12.2017 tarihi itibariyle portföy yöneticisi açısından bir yoğunlaşma vardır. Toplam fon büyüklüğünün (77,8 milyar TL) yarısından fazlası (yüzde 68’i) dört büyük portföy yönetim şirketi tarafından yönetilmekteydi. Portföy yönetim değişikliğiyle ilgili uygulamanın fiiliyata geçmesiyle beraber bu oran yüzde 63’e düşmüştür. Bağlı bulunduğu ana ortağı banka ve/veya banka iştiraki olmayan (bağımsız) portföy yönetim şirketlerinin uygulamadan önce portföy büyüklüğünden aldığı pay yüzde 1,5 iken, uygulamanın ertesinde bunların payları yüzde 1,7’ye yükselmiştir. Aşağıdaki grafikten de görülebileceği gibi, uygulama sonrasında payını arttıran portföy yönetim şirketleri dört büyükler dışında ana ortaklığı banka ve/veya banka iştiraki olanlardır. Bu grup içinde yer alan PYŞ’ler paylarını 5 puan arttırarak yüzde 35,7’ye çıkarmıştır.  

Fon kategorisi bazında yönetici değişikliğinin incelenmesi

Bu bölümde portföy yönetim şirketi değişikliğinin fon kategorileri bazında yansımaları incelenmiştir. Kategori bazında portföy yönetim şirketi yoğunlaşmasının uygulama öncesi ve sonrasındaki durumu farklı kriterlere göre değerlendirilmiştir. Aşağıdaki tabloda Gönüllü BES fonlarının konuyla ilgili verileri yer almaktadır:

Tablo 1.  Fon Kategorisi Bazında Portföy Yönetim Şirketi Yoğunlaşması (devam)

Kategoriler bazında yapılan analizlerde “en büyük paya sahip PYŞ’nin oranı, toplam portföyün yarısından fazlasını yöneten PYŞ’lerin oranı ve toplam portföyün yarısından fazlasını yöneten PYŞ’lerin sayısı” kriter olarak alınmıştır.

İnceleme kapsamında yer alan kategorilerden altısında uygulama öncesi yoğunlaşmanın devam ettiği görülmektedir. Bu kategoriler kamu borçlanma araçları, kamu dış borçlanma araçları, hisse emeklilik fonları, kıymetli maden, para piyasası ve standart fonlardır. Bunlardan kamu borçlanma araçları, para piyasası, standart ve kıymetli maden kategorileri her üç kritere göre de yoğunlaşma etkisi göstermektedir. Örneğin, kamu borçlanma araçları kategorisinde en yüksek paya sahip PYŞ’nin portföydeki payı yüzde 25’ten yüzde 48’e çıkmıştır. Aynı zamanda bu kategorinin toplam portföy değerinin yarısından fazlasını yöneten PYŞ’lerin oranı yüzde 6 artış gösterirken, bu payı yöneten PYŞ sayısı 3’ten 2’ye inmiştir.

Yoğunlaşma etkisinin görülmediği kategoriler değişken ve karma ile katılım fonlarıdır.

Analiz sonuçlarına topluca bakıldığında:

* Portföy yönetim şirketi değişikliğinin yönetici bazında incelendiği alt analiz sonucunda fon büyüklüğünün yüzde 68’ini alan dört büyük PYŞ’nin payı 5 puan düşmüştür. Bu farkın neredeyse tamamı ana ortağı banka ve/veya banka iştiraki olan PYŞ’lere kaymıştır. Bağımsız PYŞ’lerin payı 1,5’den 1,7’ye çıkmıştır. Uygulamanın gerek PYŞ sayısındaki değişim, gerekse de fon büyüklüğünden alınan pay gözönüne alındığında yoğunlaşmayı azaltıcı etkisinin olmadığı görülmektedir.

* Yönetici değişikliğinin kategori bazında etkilerinin incelendiği alt analizde toplam 8 kategoriden 6’sında yoğunlaşmanın süregeldiği izlenmektedir. Yoğunlaşmanın azalmasından bahsedilebilecek kategoriler değişken ve karma ile katılım fonlarıdır.

* Genel olarak bakıldığında, Hazine Müsteşarlığı’nın getirmiş olduğu uygulama emeklilik fonu yönetim sektöründeki yoğunlaşmayı azaltıcı bir etki sağlamamıştır.

Diğer yandan, sistemin getirisinde artış sağlanması hedefinin ölçülmesi ise ancak belli bir sürenin ardından gerçekleştirilebilecektir.