İslami fon yönetimi

5 / 13

---

“İltizam sistemi”nde devlet vergi toplanacak alanları ihale usulüyle birkaç yıllığına mültezimlere (iltizam sahibi) vermekte, mültezimler ödemeyi taahhüt ettikleri vergi tutarının bir kısmını peşin ödemekte, geriye kalan bölümünü ise taksitli olarak ödemeyi taahhüt etmektedir. İltizam sisteminde devlet verdiği bu hakkı her an geri alabildiğinden mültezimler vergi taahhütlerini en kısa sürede yerine getirerek, kalan süre içerisinde toplayacakları vergileri kazanç olarak edinebilmek için zaman içerisinde ağır vergi uygulamaları içerisine girmişlerdir. Bu olumsuzluk nedeniyle 1695 yılında “malikane sistemi”ne geçilmiştir. Bu sistemde vergi toplama hakkı ihale sonucunda bu hakkı satın alan malikaneciye bir yaşam boyu tanınmıştır. Malikaneci ödmeyi taahhüt ettiği verginin çoğunluğunu peşin olarak ödemekte ve her sene belirli tutarda dönemsel ödeme yapmaktadır.

İltizam sistemi yerini 1775 yılında daha modern bir uygulama olan “esham sistem’ne bırakmıştır. Esham sisteminde devlet vergi toplama hakkım devretmek yerine toplayacağı vergileri paylara ayırmış ve bu payları satmıştır. Bu payları satın alanlar yaşamları boyunca vergi gelirlerinin paylarına düşen kısmını getiri olarak elde etmişlerdir. Bu uygulamanın 1980’li yıllarda ihraç edilmeye başlanan ve yatırımcılarının devletin köprü, baraj, elektrik santrali, karayolu ve demiryolu gelirlerine ortak edildiği gelir ortaklığı senedine ve gelir getiren bir hakka dayalı menfaati sukuk uygulamasına benzerliği dikkat çekmektedir.  

Bütün bu örnekler İslami finans kapsamında kabul edilebilecek muhtelif uygulamalara aslında tarihimizin çok değişik dönemlerinde rastlanabileceğini ve İslami finans ile olan tanışıklığımızın zannedilenden çok daha eskiye dayandığını göstermektedir.