İran - S.Arabistan sorunu alevlenirken

S.Arabistan’ın 2 Ocak’ta aralarında Şii lider Şeyh Nimr Bakır el-Nimr’in de bulunduğu 47 kişiyi idam etmesiyle İran ile arasında başlayan gerilim giderek tırmanıyor. Toplu infaz S.Arabistan’da ülke içinde artan iç güvenlik kaygılarının ve ekonomik baskılarının yanısıra Suud ailesinin Suriye ve Yemen’de bölgesel jeopolitik başarısızlıklar   yaşadığı bir dönemde gerçekleşti. BBVA Gelişen Piyasalar Bölümü uzmanları Yiğit Engin, Alvaro Ortiz ve Tomaso Rodrigo tarafından hazırlanan araştırma notunda bölgedeki krizin gelişimi ve potansiyel etkileri ile gelişimine ilişkin beklentiler ele alınıyor. Raporda krizin Ortadoğu’daki kritik durumu vurguladığı ve bölgede daha fazla güç kazanmak isteyen iki önemli güç arasındaki savaşın bir yansıması olduğu da belirtiliyor. “Sözcüklerle savaş” dışında daha ciddi bazı senaryoların ortaya çıkabilme riskinin bulunduğu da vurgulanıyor. Her ne kadar şu anda pek olası görünmese de yeni askeri kazaların veya daha doğrudan çatışmanın   karmaşık ve endişe verici senaryolara sebep olabileceğinin de altı çiziliyor.  

Krizin başlaması eylem ve reaksiyon..

Şii liderin de aralarında bulunduğu 47 kişinin infazının ardından Tahran’daki S.Arabistan büyükelçiliğine saldırılarda bulunuldu ve ardından da İran,  S.Arabistan, Sudan, Bahreyn ve sınırlı ölçüde  Birleşik Arap Emirlikleri ile diplomatik ilişkileri kesti ya da azalttı.

Bu olay İran’ın komşu Lübnan, Irak, Suriye ve Yemen gibi ülkelerde güç kazanmaya başladığı ve yeni nükleer anlaşmanın başlangıcının yakında olduğu bir dönemde gerçekleşti. Buna karşın S.Arabistan’ın Yemen’deki pozisyonu açıkça zayıflıyor ayrıca düşen petrol fiyatları nedeniyle büyük bir mali plan onaylandı ve iç tansiyon (politik ve güvenlik) daha da hissedilir bir hale geldi.

Potansiyel etkiler…

Bu gelişmeler Ortadoğu’da daha fazla mezhep çatışması doğma potansiyeli riskini yansıtıyor. Her ne kadar tırmanma direkt çatışmaya yol açabilse de raporda her iki gücün de direkt çatışmadan ziyade daha dolaylı yolları tercih etmesinin beklendiği vurgulanıyor. Son gelişmeler sonrası aşağıdaki senaryolar gündeme gelebilir:

- S. Arabistan’da şiddet riski yüksek görülüyor. Ülkede nüfusun %15’i Şii ve geçtiğimiz günlerde Şiiler yetkililerce Sünnilere karşı ayrımcı davranıldığı iddiasıyla protestoda bulundular. Bunun dışında sosyal baskıları kontrol altında tutmak için uygulanan politikalar Suudi yönetiminin düşük petrol fiyatları politikası nedeniyle zarar görüyor ve ülkede büyüyen şiddeti destekliyor.    

- İki rakip güç arasında tansiyonun yükselmesi Suriye’deki görüşmeler üzerinde negatif etkide bulunabilir. Şimdi İran ve S.Arabistan’ın (ve müttefiklerinin) Suriye’de ortak bir uzlaşma zemininde buluşması daha zor görünüyor. Politik geçişe imkan verecek bir ateşkes ABD ve Rusya’nın diplomatik çabalarıyla sağlanabilir ancak bölgesel güçler arasındaki artan farklılıklar nedeniyle bu ateşkesi sürdürmek güç görünüyor.

- Irak’ta Şii-Sünni çatışması beklenebilir çünkü IŞİD ve El-Kaide yanlıları Riyad ve Tahran arasındaki gerilimin artmasından mezhepsel tansiyonu körüklemek için kesinlikle yarar sağlayacak. Iraklılar Sünni aşiretler ve Şii savaşçıların IŞİD’e karşı savaşmak için daha fazla işbirliği yapmasını bekliyordu ancak bu yeni senaryoda bu işbirliği gerçekleşmeyebilir. IŞİD bu durumu kaybettiği illeri geri almak için fırsat olarak kullanabilir.

- İran Basra Körfezi’nde Rusya’yı takip ederek askeri güç gösterisinde bulunabilir. Bu durum “askeri kazalar” riskini arttırabilir ve taraflar arasındaki daha doğrudan bir çatışma riskini tetikleyebilir. Bu senaryolar nükleer anlaşmayı ve İran ile Batı arasındaki yakınlaşmayı tehlikeye sokabilir. Aslında İran’ın son dönemdeki balistik füzeleri arttırma kararı nükleer anlaşmayı tehlikeye soktu ve bu durum anlaşmanın ABD’li muhalifleri tarafından ateşli bir biçimde kullanılacak.   

Sonuç

Ortadoğu’da tansiyon azalmaktan çok artmaya devam edecek. Son gelişmeler tetikleyici olmaktan daha fazla bir özellik taşımıyor komşu ülkelerdeki temel sorunlar yatışmadıkça bölgede risk devam edecek. Bunun dışında S.Arabistan’da iç koşulların kötüleşmesi veya rakip ülkeler arasında doğrudan çatışma olasılıkları şu anda düşük görünüyor. Ancak uzun vadede daha ciddi sonuçları olabilir.