Az zam, çok yan hak

“Yüzde 0” zam anlayışı geride kalırken, şirketler bu yıl yan haklara ağırlık vermeyi planlıyor...

 TUĞÇE ALTINSOY / [email protected]

 BUGÜNLERDE hemen her şirket 2011’de yapılacak zam oranlarına yönelik bilgi arayışı içinde. Doğrusu zor bir durum. Neredeyse hepsi için maliyet yönetimi açısından ücretleri çok yukarı çekmemek konusu kritik. Bunun yanı sıra nitelikli çalışanları elde tutabilmek de hayati önem taşıyor.

Şirketler tam da bu nedenlerle birbirinin ne yapacağını bekliyor ve diğerlerini görmeden karar almak istemiyor. Tüm bu kısır döngü içinde “ücret zamları” konusunda araştırma yapan İK firmaları, şirketlerin 2011 politikaları hakkında fikir veriyor. İşte bu araştırmalardan ortaya çıkan sonuçlar...

ŞİRKETLER NE PLANLIYOR?

PwC İnsan Kaynakları (İK) Hizmetleri, 1994 yılından bu yana “ücret ve yan haklar” araştırması yapıyor. Ekim ayı boyunca farklı sektörlerden 168 firmanın katılımıyla gerçekleştirilen son araştırmada, hem 2010’da yapılanlar hem de 2011 için planlananlar üzerine odaklanılmış.

Araştırmaya göre, 2010’da en çok yapılan zam oranı olan ve firmaların yüzde 48.2’si tarafından uygulanan yüzde 6-8 aralığı, 2011 için de en çok planlanan oran olarak öne çıkıyor. 2010 yılı için yüzde 7.3 ortalama ücret artış oranı belirtilmişken, 2011 yılında bu oranın çok az artarak yüzde 8 civarında olması söz konusu. PwC’nin 2009’da yaptığı araştırmada katılımcı firmaların yüzde 23’ü tarafından dile getirilen yüzde 0 zam konusu ise artık geride kalmış durumda.

Sektörler bazında sonuçlara bakıldığında bilişim ve teknoloji, bankacılık ve inşaat sektörleri ile holdinglerin diğerlerine oranla göreceli olarak daha yüksek bir oranda artış öngörüsü göze çarpıyor.

BEKLENTİ YÜKSEK

Bilindiği gibi 2009’da birçok şirket zam yapmayarak çalışanlarını hayal kırıklığına uğratmıştı. 2010 ise enflasyon oranında zam yapılan bir yıl oldu. Ancak bu zamlar çalışanların bir değil iki yıllık enflasyon oranı beklentisini karşılamadı. Dolayısıyla 2011’e ötelenmiş bir istek söz konusuydu.

PwC İK Hizmetleri Kıdemli Müdürü Murat Karakaş, bu noktada özellikle halka açık şekilde paylaşılan verilerde, finansal görünümleri iyi olarak açıklanan şirketlerin durumuna dikkat çekiyor. Karakaş’a göre bu şirketler, iyi giden dönemde paylarını almak isteyen çalışanların beklentisini yönetmek, tepkileri göğüslemek durumunda kalacaklar. Yani şirket dışına verilen “Her şey iyi gidiyor, şirket olarak çok iyi durumdayız” mesajları aynı oranda çalışanların beklentilerini de yükseltmiş durumda...

İSTİHDAM ARTACAK

Benzer sonuçlar İK portalı Secretcv.com’un yaptığı araştırmada da görülüyor. 12-30 Kasım tarihleri arasında gerçekleştirilen ve farklı sektörlerden bin 905 firma temsilcisinin katıldığı anket çalışmasında 2011 yılının zam oranları ele alınmış. Ankete göre, 2011’de yüzde 5 ila 10 oranları arasında yapılacak zam ortalamasının yüzde 8 olacağı tespit edilmiş.

2008’in sonunda başlayan ve 2009’da devam eden krizle, ücretlerde önemli artışlar yapılmamıştı. Hatta eskiden yılda iki kez yapılan zamlar 2009’dan beri yılda bir kez yapılıyordu. Ancak Secretcv.com Genel Müdürü Okan Tütüncü, 2011’den umutlu. 2010’da başlayan ekonomik iyileşme ve kıpırdanmaların ücret zam oranlarına olumlu yansıyacağını düşünen Tütüncü, “2011’de hissedilir ekonomik canlanma hem piyasada hem de ücretlerde olumlu düzenlemeler yapılmasını sağlayacak” diyor. Ayrıca firmaların gelirleri artarsa yılda 1 kez yaptıkları zam oranını 2’ye çıkarabileceklerini de söylüyor.

2010’da temkinli davranmayı sürdüren firmaların 2011’de başarılı çalışanlarını elde tutmak için yan haklara daha fazla önem vereceği, Secretcv.com’un da ortaya koyduğu sonuçlardan biri oldu. Özellikle sağlık paketleri, bireysel emeklilik paketleri, gıda çeki, tatil paketleri, çocuk eğitim ve bakım yardımı, sağlıklı yaşam paketi gibi pek çok seçeneğin esnek ek menfaat uygulaması kapsamında çalışanlara sunulması bekleniyor.

2011’de perakende, tekstil, sağlık ve bankacılık sektörlerinde 2010 yılına göre daha fazla istihdam sağlanacağı da öngörülüyor. 2011’de iş dünyasının çok daha cesur ve girişimci olacağını kaydeden Okan Tütüncü, bu durumun piyasalara yansıyarak istihdamı artıracağını da ifade ediyor.

YAN HAKLAR KRİTİK

Çalışanlar açısından baz maaş elbette temel. Ancak bunun tamamlayıcısı olan yan hak ve ödemeler de kritik öneme sahip. Hatta çoğu zaman çalışanın şirkette kalma ya da ayrılma kararı vermesinde etkili oluyor. Günümüzde bilinçli çalışanlar bu kararları verirken maaş, prim, şirket aracı, yemek olanakları, kendisi ve ailesini kapsayan sağlık sigortası, çalışma ortamı, yöneticileri, çalışma arkadaşları, eğitim ve gelişim olanakları, yaptıkları işin niteliği gibi konuları birlikte değerlendiriyor.

PwC İK Hizmetleri Kıdemli Müdürü Murat Karakaş, İK ekiplerinin bu unsurlardaki gelişme, iyileştirme alanlarını belirleyip yaratıcı öneriler geliştirerek üst yönetimi ikna etmesi gerektiğini belirtiyor. Yine de ekliyor: “Tabii ki baz maaş açısından belirli kabul edilebilir bir noktaya gelinmemişse diğer unsurların etkileri de minimum oluyor.”

“KAZAN-KAZAN” ÖNE ÇIKACAK

PwC’nin araştırmasından çıkan bir diğer sonuca göre, 2011 için değişken ödeme sisteminin düzenlenmesi çalışmasına verilen önem artacak gibi görünüyor. Özellikle üst düzey kademelerde zam oranından ziyade çalışanın performansı ve şirketin sonuçlarına göre belirlenecek olan değişken ödeme oranlarının artması bekleniyor. Yani üst düzeylere çıkıldıkça “kazan-kazan” formülü ön plana çıkıyor.

Şirketlerde kısıtlı kaynağın dağıtımında adil olabilmek adına iş değerleme sistemlerinin kurulması, performansa bağlı farklılıkların yaratılması da daha öne çıkmış durumda. 2011’de bu konuların etkisinin artacağı öngörülüyor.

YETENEKLERİN TESPİTİ ZOR

Şirketler için kritik pozisyonlarda bulunan, yerinin doldurulması zor olan, performansı ve potansiyeliyle yetenek olarak tanımlanan çalışanlar daha çok zam veya değişken ödeme alıyor. Ancak bu çalışanları belirlemek zor ve birçok şirket buna yönelik sistemlere sahip değil. Bu nedenle genellikle hissiyatlara göre, el yordamıyla farklılıklar yaratılıyor.

PwC’ye göre “toplam ücret paketi”nde üzerinde en çok değişiklik yapılacak unsur baz maaş. Bunun yanı sıra her unsur için değişim planlayan şirketler var. Bu durumu da maaş dışındaki unsurlar yardımıyla çalışanları çekme ve elde tutma çabası olarak yorumlamak mümkün.

İŞ DEĞİŞTİRMEYE HAZIRLAR

Secretcv.com’un gerçekleştirdiği bir başka anket çalışması ise “2011 yılında yapılacak zam oranından memnun kalmazsanız iş değiştirmeyi düşünür müsünüz?” sorusunu ele almış. Bin 560 adayın katıldığı anket çalışmasına göre, adayların yüzde 55’i zam oranlarından memnun kalmazsa işini değiştirmeyi düşünüyor. Yüzde 23’ü “Kesinlikle işimi değiştirmem” derken, yüzde 22’si yan haklara bakacağını ve iyileşme olursa değiştirmeyi düşünmediğini belirtmiş.

Bu çalışmayı yorumlayan Okan Tütüncü, “Yüzde 55’lik oran gösteriyor ki çalışanların psikolojileri iyi durumda. Ve artık iş ararlarsa bulacaklarını düşünüyorlar” diyor. Tütüncü’ye göre, işini değiştirmeyeceğini söyleyen yüzde 23’lük kısım da şirketlerdeki kemikleşmiş kadrolar. Yan hakları dikkate alan yüzde 22 ise yeni iş bulabileceğine inanıyor. Sonuçlara bakıldığında yüzde 77’lik kesimin zam oranını beğenmediğinde ve yan haklar da yeterli olmadığında işini değiştirmeye hazır olduğu ve bu konuda özgüvene sahip olduğu ortaya çıkıyor.

UZMANLARIN ZAM BEKLENTİLERİ... 

Burcu ÇANACIK / DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü Proje Yöneticisi, Psikolog

“Yüksek zam bağlılığı artırmaz”

 Maaş, çalışanları kuruma bağlamak için değil, verilmesi gerektiği için verilir. Beklentilerin üzerinde alınan yüksek zam, çalışanların memnuniyetini geçici de olsa artırırken çalışanları kuruma bağlayıcı bir özelliği yoktur. Yüksek bir zam yaklaşık 3 ay içinde çalışanlar üzerindeki heyecan ve memnuniyet verici etkisini kaybeder ve yine “zaten olması gereken” kategorisinde değerlendirilir.

Yüksek zam veya maaşın zaten yüksek olması gibi unsurlar, çalışan bağlılığı üzerinde etki sahibi olamaz. Çünkü bağlılık, evimize “yuva” dememiz gibidir. Duygusal bir bağdır. İşyerinde bize insan olarak değer verilmesi, kendimizi oraya ve oradaki ikinci ailemize ait hissediyor olmamız, kendimiz gibi davranabilmek ve bu nedenle takdir edilmek, çabamızın sonuç verdiğini ve bütüne katkı sağladığımızı görmektir bizi bağlayan.

Şirkete yaptığımız iş sonuçlarıyla katkı sağlamak ve bu katkılardan ötürü takdir toplamak vazgeçilmezdir. Çalışan bağlılığı, duygularımızla ve aidiyet ihtiyacımızın tatmin edilmesiyle ilgilidir ve parayla ilgisi yoktur.

 ZAM SEVİNCİ GEÇİCİ

Maaş zamları, çalışanların beklentisine göre etki yaratır. Zam, çalışanın beklentisiyle aynı seviyedeyse, “zaten olması gerekiyordu” düşüncesiyle çalışan üzerinde herhangi olumlu ya da olumsuz bir etki yaratmaz. Beklenenin altında zam yapılması veya hiç zam yapılmamış olması, çalışanın memnuniyeti ve motivasyonu üzerinde olumsuz etkiler yaratırken, beklenenin üzerinde zam yapılması çalışana sadece geçici bir heyecan ve memnuniyet sağlar. Çalışanların verimliliği, kuruma bağlılıklarıyla doğru orantılıdır ve bunun da zamla ilgisi yoktur.

 KUTU

Düşük zam yapacaklara öneriler…

Psikolog Burcu Çanacık, düşük zam yapacak firmalara öncelikle çalışanlarının yüksek beklentiler içinde olup olmadığını sorgulamaları gerektiğini belirtiyor. Eğer bu beklenti önceden yaratılmışsa, firmalara, çalışanlarına beklentilerinin karşılanamayacağını nedenleriyle birlikte net bir şekilde açıklamalarını öneriyor.

Çanacık, “Eğer firma zor bir dönemden geçiyor ve çalışanlarından geçici bir süre için de olsa zam konusunda anlayış bekliyorsa, bağlı çalışanlar bunu anlayacak ve verimli bir şekilde çalışmaya devam edeceklerdir” diyor.

Düşük zam veya bir başka deyişle ‘beklenenin altında zam’ yapılmasının çalışan memnuniyetini olumsuz yönde etkileyeceğini ifade eden Burcu Çanacık, “Ancak, çalışan memnuniyeti yalnızca maaşa veya zamma bağlı değildir. Araştırmalara göre alınan ücretten kaynaklı memnuniyetin, genel memnuniyet üzerinde neredeyse hiç etkisi olmadığı belirlenmiştir. Bu noktada önemli olan kurumdaki kariyer ve gelişim olanakları ve yöneticiden memnun olunmasıdır” diyor.

 KUTU

 Aylin COŞKUNOĞLU NAZLIAKA / HRM Danışmanlık Kurucu Ortağı

 “Yan imkanlara ağırlık verilecek”

 Firmalar ücret zamları konusunda çoğunlukla geçmişe dönük enflasyon oranını baz alıyor. Gelecek yılın öngörülen enflasyon oranını baz alan şirket sayısı her krizden sonra azalıyor. 2011 için ortalama yıllık artışın yüzde 8-15 aralığında olması bekleniyor. Telekom, enerji, ilaç gibi rekabetin yüksek olduğu sektörlerde ise bu oran üst seviyelerde bulunuyor. Geçen yıl krizin etkisiyle şirketlerin ücret paketlerinde daralma olmuştu. Bu yıl yine eski haline döneceğini öngörüyoruz.

Şirketler ücret zamları için genel olarak enflasyonun yanı sıra çalışan performansını da baz alıyor. Özellikle yönetsel pozisyonlarda performans kritik bir ücret bileşeni olarak öne çıkıyor.

Kişiye özel yan imkanlar uygulaması ise 2011’de yaygınlaşacak. Çünkü artık firmalar yetenekli çalışanlarını elde tutmakta zorlanıyorlar. Bu nedenle kişiye özel ek imkanlar paketi seçenekleri sunuluyor. Örneğin bekar bir çalışan spor kulübü üyeliğini tercih ederken, evli ve çocuklu bir çalışan özel sağlık sigortasını yeğliyor. Özellikle yabancı firmalar ve rekabetin yoğun hissedildiği sektörde bu uygulamalar oldukça kabul görmüş durumda. 

Elbette uluslararası şirketlerde yan imkanlar her zaman daha geniş. Türk şirketlerinde ise yan imkanlara bir lüks gibi bakılıyor. Firma yetkilileri bize bir pozisyonu verirken aranılan kişinin yıllık ücretini söylüyor. Daha sonra “Bir de ayrıca özel sağlık sigortası veriyoruz” diyor. Yabancı şirketlerse “Şu kadar lira maaş ve tabii ki özel sağlık sigortası imkanı var” şeklinde bahsediyor.

MİNİ ANKET  

 Zam oranlarından memnun kalmazsanız iş değiştirmeyi düşünür müsünüz?

Evet kesinlikle düşünürüm     %  55

Hayır kesinlikle düşünmem    %  23

Yan haklarda iyileşme olursa düşünmem  %  22

 TABLO

 Sektörlere göre zam oranları (% )

 Çağrı merkezi      13

Lojistik       13

Holding      11

İthalat/İhracat      11

Sağlık/Hastane     9

İnsan kaynakları  9

Enerji         9

Eğitim        9

Bilgisayar/BT/İnternet  8

Dayanıklı tüketim malları       8

İnşaat         8

Gıda  8

Telekomünikasyon        8

Mağazacılık / Perakendecilik  8

Tekstil        7

Otomotiv    7

Turizm       7

Bankacılık/Finans         6

Danışmanlık        6

Beyaz eşya 5

Kaynak: Secretcv.com

 TABLO

 Toplam ücret paketi bileşenleri kapsamında 2011’de planlanan çalışmalar

Maaşlar      % 1   % 14 % 82

Eğitim olanakları % 32 % 66

Primler       % 1   % 55 % 39

Yemek ücretleri   % 57 % 38

Çalışma koşulları (Çay, kahve, temizlik hizmetleri gibi)        % 74 % 21

Şirket araçlarının kullanımı    % 4   % 71 % 20

Sağlık sigortası kapsamı        % 1   % 75 % 18

Uzun vadeli teşvikler    % 3   % 70 % 18

İkramiyeler % 4   % 73 % 18

Şirket servis araçları     % 1   % 78 % 17

Şirket telefonlarının kullanımı (Cep telefonu)     % 4   % 73 % 17

Genel izin uygulaması   % 2   % 81 % 10

Ücretsiz izin uygulaması         % 7   % 82 % 5

Azaltılacak/Kapsamı daraltılacak

Aynı kalacak/Bir çalışma yapılmayacak

Artırılacak/Kapsamı genişletilecek

Kaynak: PwC